Dù chặng đường để các quốc gia châu Á hình thành một cộng đồng vẫn còn nhiều gian nan, song châu Á nói chung và ASEAN nói riêng có thể rút ra các bài học từ sự kiện Brexit, nên làm gì và không nên làm gì khi suy nghĩ về tương lai.
Một thời “thần tượng” châu Âu... Một hoặc hai thế hệ trước, các bài giảng bậc đại học ở Đông Nam Á đã so sánh các quan hệ hợp tác còn non trẻ của ASEAN với tiến trình hội nhập đầy ấn tượng của châu Âu. Chủ nghĩa khu vực đầy khát vọng này của Đông Nam Á sau đó được truyền cảm hứng và tiếp nhận kiến thức từ sự vươn lên có phương pháp của châu Âu, từ một liên minh thuế quan sau chiến tranh nhằm mở rộng thành "thị trường duy nhất" và cuối cùng là một thực thể chính trị và kinh tế chính thức với chính sách an ninh, quốc phòng tập thể, các cộng đồng dân cư gần như không biên giới và một đồng tiền chung. Giờ đây, mọi thứ lại không còn như thế. Brexit - quyết định ra đi của Vương quốc Anh sau 43 năm làm thành viên EU - chỉ đơn thuần là biểu hiện mới nhất về sự thiếu hấp dẫn của châu Âu như vấn đề nợ công và khủng hoảng tài chính, dòng người di cư và tị nạn, khủng bố ở nước này hay nước khác. Đối với các nước ASEAN, được cho là nền tảng trung tâm cho việc xây dựng trật tự khu vực ở châu Á, “châu Âu sau Brexit” là bài học về phương hướng và việc định hướng trong tương lai cho nhóm 10 nước thành viên Đông Nam Á cũng như phần còn lại của châu Á. ... đến kinh nghiệm từ Brexit Theo “The Jakarta Post”, bài học thứ nhất là “Thúc đẩy, nuôi dưỡng cảm giác thuộc về cộng đồng cho công chúng”. Sự thực chứng minh cần phải có một ý thức về cộng đồng nếu muốn cộng đồng hoạt động. Người Anh luôn luôn cảm thấy miễn cưỡng về việc mình là thành viên EU và không tham gia một số chương trình như thị thực chung và đồng tiền chung, chính điều này đã làm giảm ý thức về cộng đồng. Bài học thứ hai là “Hội nhập và xây dựng cộng đồng có thể ngăn chặn các cuộc chiến tranh và xung đột”. Đây được cho là bài học quan trọng nhất cho châu Á. Trước khi hình thành EU, trong thế kỷ 20, châu Âu đã trải qua hai cuộc chiến tranh tồi tệ và việc hình thành EU đã ngăn chặn được cuộc chiến tranh thế giới lần thứ ba. Châu Á hiện đang là nơi có nhiều điểm “nóng”, nếu không kiểm soát tốt có thể những điểm nóng này sẽ trở thành nơi xung đột thậm chí thành thế chiến ba. Các tranh chấp ở Biển Đông và biển Hoa Đông, căng thẳng ở eo biển Đài Loan, bán đảo Triều Tiên, khu vực Kashmir như một “lời nhắc nhở” rằng châu Á vẫn còn rất nhiều việc phải giải quyết. Bên cạnh đó, mối đe dọa về chiến tranh hạt nhân vẫn tồn tại khi mà một vài quốc gia châu Á đã và đang chế tạo vũ khí hủy diệt hàng loạt. Theo báo trên, việc nước Anh rời khỏi EU cho thấy quá trình xây dựng cộng đồng là rất khó khăn và nhiều thử thách. Ở châu Á thậm chí việc này còn lớn hơn, ít đồng nhất và phức tạp hơn châu Âu. Tuy nhiên, những điều này sẽ không ngăn cản các nước châu Á gắn kết và hội nhập với nhau một cách tốt hơn về mặt chính trị và kinh tế. Không giống nước Anh, các quốc gia châu Á cần bắt đầu xây dựng ý thức về cộng đồng lớn hơn. Trong khi đó, tờ “The Nation” (Thái Lan) trích lời cựu Chủ tịch Sàn giao dịch chứng khoán Thái Lan, Tiến sỹ Sathit Limpongpan cho rằng Brexit cho thấy EU đã thất bại trong việc cải thiện lợi ích kinh tế cho tất cả mọi người. Tiến sỹ Sathit cũng cho rằng Brexit có thể báo hiệu một cuộc khủng hoảng đối với sự tồn vong của EU và ASEAN cần phải lưu tâm việc tôn trọng chủ quyền của các nước thành viên và không lặp lại sự sai lầm của EU, khi bỏ qua sự thiếu tin tưởng và không hài lòng của cộng đồng. Đây cũng là bài học thứ ba mà khu vực cần rút ra. Cũng theo ông Sathit, vấn đề bắt đầu nảy sinh khi EU hướng đến việc hình thành một cộng đồng chung và cố gắng kết hợp cả khối thành một thực thể chính trị. Việc này đã tạo ra nhiều mâu thuẫn và bất đồng bởi vì không phải tất cả các quốc gia đều đồng ý hình thành một cộng đồng kinh tế chung. Ông Sathit cho rằng ASEAN không cần một đồng tiền chung hay cố gắng vượt quá giới hạn kinh tế của mình, thay vào đó, hiệp hội cần phải xác định được các đối tác thương mại tự nhiên và tăng cường quan hệ với các đối tác này. Đây là cách dễ nhất để cùng nhau phát triển. Trong khi đó, luật sư Syahredzan Johan trong bài viết cho tờ “The Star” (Malaysia) đã nhận định rằng cuộc trưng cầu dân ý ở nước Anh là một bài học cho người Malaysia để “không bao giờ cho rằng phiếu của bạn không có ý nghĩa gì”. Ông Johan cũng lưu ý sự giận dữ của giới trẻ ở nước Anh khi biết kết quả mặc dù tỷ lệ tham gia bỏ phiếu của những người trẻ tuổi là không cao, qua đó kêu gọi những người trẻ tuổi ở Malaysia hãy có trách nhiệm hơn với lá phiếu, với tương lai của chính mình - đây chính là bài học thứ tư mà các công dân châu Á, nhất là các cử tri trẻ, cần rút ra từ Brexit. Bên cạnh đó, ông Johan cũng cảnh báo những người trẻ tuổi về một tương lai tối kém nếu họ coi thường việc bỏ phiếu. Ông Johan phân tích thêm: “Nếu bạn nghĩ rằng chuyện bỏ phiếu chỉ đơn thuần mang tính chính trị và chính trị thì không quan trọng với bạn, một ngày nào đó bạn thức dậy và nhận ra rằng đất nước của bạn đang hướng đến một tương lai mà bạn không mong muốn. Một tương lai mà đất nước ngập chìm trong nợ nần các thế hệ tiếp theo phải trả, cùng với suy thoái kinh tế, giá cả sinh hoạt tăng, thất nghiệp và người dân bị chia rẽ bởi sắc tộc và tôn giáo”.
Bài học từ sự phát triển của liên minh châu Âu (EU) đã để lại bài học cho ASEAN : −-cần hợp tác chặt chẽ hơn , toàn diện hơn về nhiều mặt : kinh tế , chính trị , văn hóa ,... − Cần nâng cao khả nâng phối hợp , nắm bắt tình hình thế giới sớm hơn để có những thay đổi phù hợp − Luôn phải sửa đổi toàn diện , đồng đều để phù hợp với hoàn cảnh thế giới − Nâng cao tinh thần hợp tác mạnh mẽ hơn giữa các nước thành viên
Sau hơn 60 năm phát triển, Liên minh châu Âu (EU) được thế giới công nhận là một tổ chức liên kết khu vực thành công nhất hiện nay. Còn Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) là một liên minh chính trị - kinh tế - văn hóa - xã hội hiện có 10 nước thành viên đang cố gắng thiết lập "Hiến chương ASEAN". Tuy vậy, để xây dựng mô hình phát triển vững chắc, ASEAN còn phải học tập nhiều, đặc biệt từ những bài học thành công và thách thức của EU. Thực tiễn mô hình EU EU ra đời năm 1951 đến nay đã trải qua 6 lần mở rộng. EU có dân số hơn 500 triệu người, bao gồm 27 nước thành viên, diện tích hơn 4 triệu km2; GDP khoảng 12.000 tỷ USD, bình quân đầu người khoảng 24.000USD/năm. Thời điểm năm 1951, khi 6 nước châu Âu cùng nhau thành lập Cộng đồng Than - Thép châu Âu (ECSC), trình độ phát triển của những nước này cũng đã rất cao so với mức độ chung của thế giới. Hội nhập EU được xây dựng trên nguyên tắc liên bang, sự liên kết hội nhập được bắt đầu từ kinh tế dần dần chuyển sang chính trị, xây dựng các thể chế chung vững chắc đồng thời giữ vai trò hạt nhân, bản sắc dân tộc của các nước thành viên trên cơ sở luật pháp vững vàng. Các nước EU ngày càng liên kết chặt chẽ có hiệu quả và sâu sắc bởi 28 nước thành viên của EU là 28 nền kinh tế phát triển ràng buộc với nhau, với nền kinh tế thế giới bằng những quan hệ thị trường. Các nước EU buôn bán nội khối chủ yếu lên đến 50%, có những nước thành viên con số này lên đến 80%. Hệ thống tổ chức của EU là một thiết chế chặt chẽ được hình thành và phát triển dần dần qua các hiệp ước, đạo luật theo hướng tạo ra một châu Âu thống nhất theo kiểu liên bang. Cụ thể, Ủy ban châu Âu đưa ra các kiến nghị về các chính sách và luật lệ để Hội đồng Bộ trưởng phối hợp với Nghị viện châu Âu có quyết định cuối cùng. Sau Hiệp ước Lisbon, EU đã hủy bỏ kết cấu 3 trụ cột để hợp lại thành một pháp nhân duy nhất là Liên minh châu Âu. Ngược lại, ở ASEAN các thể chế được cấu trúc chủ yếu là chất "liên kết hợp tác giữa các chính phủ" (chất hợp bang), còn chất liên bang (nhà nước siêu quốc gia) có rất ít. Chính vì vậy sự liên kết của EU chặt chẽ hơn, mang đậm dấu ấn pháp lý, luật pháp nghiêm minh, quy chế rõ ràng. Còn liên kết của ASEAN lỏng lẻo hơn, không được đảm bảo bằng pháp lý rõ ràng, chỉ được đảm bảo trên nguyên tắc đồng thuận, nên yếu tố tự quyết của các nước thành viên rất lớn. Duy trì sự thống nhất trong đa dạng Từ nghiên cứu mô hình của EU có thể rút ra một số hàm ý chính sách cho Cộng đồng ASEAN. Để đi đến một thị trường chung như EU, ASEAN chắc chắn sẽ phải khắc phục một số vấn đề, như: sự khác biệt về trình độ phát triển. Không thể có một thị trường chung vận hành một cách thông thoáng nếu trình độ phát triển còn quá chênh lệch. Sự hợp tác nội khối còn quá ít. Trao đổi nội khối về hàng hóa mới dừng ở mức trên dưới 20% (trong khi EU 50%, có nước đến 80%); 2 lĩnh vực đầu tư, dịch vụ còn khá lỏng lẻo. Vì vậy, cơ chế hợp tác vận hành không nên áp dụng máy móc mô hình của EU. Bài học 40 năm qua của ASEAN cho thấy chính sự tôn trọng lẫn nhau, không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau và đồng thuận là nguyên tắc bảo đảm sự gắn kết giữa các quốc gia. Nếu rời bỏ nguyên tắc đó sẽ nảy sinh rất nhiều vấn đề, thậm chí có thể đưa đến chia rẽ. Nhưng nếu duy trì một cách cứng nhắc các nguyên tắc đó cũng có những trường hợp sự hợp tác của ASEAN sẽ gặp phải những trở ngại. Vì vậy, phải tìm cách dung hòa để đáp ứng cả 2 nhu cầu: ASEAN vận hành trôi chảy, đồng thời duy trì được sự thống nhất trong đa dạng. Đến nay, EU đã bộc lộ rõ những khuyết tật trong cấu trúc mô hình, tổ chức, vận hành cả về chính trị, kinh tế, xã hội. Đó là những mâu thuẫn giữa thiết chế và vận hành của nhà nước siêu quốc gia EU với 28 nước thành viên. Những mâu thuẫn ấy sẽ là những bài học đắt giá cho các nước ASEAN trong hội nhập khu vực của mình trong tương lai. ASEAN cần trở thành một thực thể thống nhất giống như Ủy ban châu Âu để nâng cao năng lực thực hiện chính sách của mình, đồng thời tăng cường hỗ trợ các thành viên kém phát triển và cung cấp những bảo hộ cần thiết cho những DN vừa và nhỏ trong quá trình hội nhập kinh tế. ASEAN nên xem việc thành lập Cộng đồng kinh tế ASEAN (AEC) là "một cột mốc quan trọng", và là "một khởi đầu mới" trong quá trình hội nhập kinh tế khu vực. Nghiên cứu hình thành Nghị viện ASEAN như Nghị viện EU. EU là mô hình liên kết, hội nhập mang 2 dạng thức vừa liên bang (liên kết xây dựng nhà nước siêu quốc gia) vừa hợp bang (liên kết giữa các quốc gia có chủ quyền), trong đó chất liên bang nhiều hơn. Còn ASEAN ngược lại. Vì vậy, việc học tập mô hình liên kết của EU, ASEAN cần phải tính đến tính đặc thù của mình. Trong quá trình phát triển, EU luôn luôn giữ vững nguyên tắc đoàn kết, nhất trí, đó là bài học chung cho cả ASEAN và EU. Đoàn kết mà vẫn tôn trọng sự đa dạng. Nếu không có sự tôn trọng đó khó bề đoàn kết được vì mỗi quốc gia đều có bản sắc riêng, điều kiện riêng, lợi ích riêng. Nguồn: Sài Gòn Đầu tư |
