LinkHay triển khai một thay đổi nhỏ, nhưng có lẽ sẽ ảnh hưởng rất lớn, đó là hệ thống tít chính và tít phụ. Đừng nhầm lẫn tít chính và tít phụ với hệ thống Title và Sapo, hoặc tít và tóm lược của các bài báo truyền thống. Hệ thống tít chính/phụ vẫn được thiết kế để hoạt động theo quan điểm cũ là Góc nhìn của riêng bạn vào một vấn đề. 1. Vài đặc điểm kỹ thuật của tít chính và phụ - Tít chính hiển thị trước và với chữ to hơn, dễ đọc hơn. Tít phụ đi
theo sau, chữ nhỏ hơn - Tít chính hiển thị trong các phần thông báo, ticker. Tít phụ thì không. - Khi bạn gửi tin bạn bắt buộc phải điền tít chính, tít phụ bạn có thể điền hoặc không. Tít chính giới hạn trong 120 ký tự, tít phụ 60 ký tự. 2. Khác biệt về ý nghĩa nội dung của tít chính và tít phụ - Tít chính có kích cỡ to, đập vào mắt bạn đọc. Vì vậy khi gửi link, những thông tin chính yếu nhất hãy đưa vào tít chính để giúp người đọc tập trung - Tít phụ đi liền theo tít
chính. Người đọc sẽ không đánh giá nó quan trọng như tít chính, tuy vậy họ có thể tiếp thu thêm các thông tin bổ sung từ đây. Vì những gì bạn viết ra là để người khác đọc, hãy tôn trọng người đọc bằng cách cân nhắc cẩn thận những gì đưa vào tít chính, những gì bạn sẽ đưa vào tít phụ. Có vài khuyến nghị (nhưng không bắt buộc và không giới hạn) cho bạn - Tránh sử dụng các từ ngữ phản cảm, suồng sã, các nội dung cá nhân, hoặc nội dung nhóm nhỏ - không phù hợp với đại đa số người đọc
trong tít chính. Nên đưa các thông tin này vào tít phụ. - Sử dụng tít chính như công cụ chuyển tải nội dung, tít phụ như công cụ phát biểu ý kiến cá nhân, ý kiến riêng. (Còn phải bàn cãi và chờ thực tế) - Tránh sử dụng khô cứng, dùng 100% tít chính là nguyên gốc của bài báo. Vì như vậy là bạn đánh mất góc nhìn riêng vào sự kiện. 3 - Sử dụng sáng tạo tít chính và tít phụ Xin nhắc lại, tit chính và tít phụ là góc nhìn riêng, thể hiện quan điểm và phong cách của bạn vào
một vấn đề. Sử dụng sáng tạo và khéo léo tít chính và tít phụ sẽ giúp cho link sinh động hơn, chuyển tải nội dung trọn vẹn hơn. Một vài ví dụ tạm thời nghĩ ra - Gửi link âm nhạc: Tít chính là bài hát, ca sỹ. Tít phụ là cảm xúc, nhận xét (hoặc ngược lại). Vừa giúp người nghe biết được đây là bài hát nào, vừa chuyển tải cảm xúc cá nhân bạn. Tuỳ vào cảm xúc là chính hay bài hát là chính mà bạn chọn cái gì làm tít chính, cái gì làm tít phụ. - Gửi link sự kiện: Tít chính là nội dung cô
đọng của sự kiện mà bạn muốn nói tới, tít phụ là đánh giá cá nhân, quan điểm riêng. Vừa giúp người đọc biết việc gì đang xảy ra, mà vẫn đưa được các nhận xét riêng của mình tới người đọc. - V.v... và còn rất nhiều cách sáng tạo khác mà bạn sẽ sáng tạo, chứng kiến và học tập từ những thành viên khác. HỌC VIỆN BÁO CHÍ VÀ TUYÊN TRUYỀN KHOA PHÁT THANH - TRUYỀN HÌNH NGÔN NGỮ BÁO CHÍ TRONG VIẾT TÍT BÁO VÀ SAPÔ Tiểu luận môn học NGÔN NGỮ BÁO CHÍ Hà Nội, tháng 4/2015 1. KHÁI NIỆM, ĐẶC ĐIỂM, CHỨC NĂNG VÀ PHÂN LOẠI TÍT BÁO VÀ SAPÔ 1.1 Tiêu đề trong báo chí Tiêu đề, còn gọi là đầu đề, là tên, là cái “tít” (title - tiếng Anh) chung của một văn bản, một tác phẩm báo chí. Nó như gương mặt của một con người, nó là cái nổi bật nhất để phân
biệt tác phẩm này với tác phẩm khác. Tiêu đều (title) thường do người viết đặt ra - như người bố, người mẹ đặt tên cho đứa con của mình. Nhưng, cũng có khi do người khác (cán bộ biên tập) đặt hộ, hoặc đổi tên đi cho hay, cho phù hợp với chủ đề của tác phẩm. Có những bài nói, bài viết không có nhan đề, nhưng khi đăng báo, toà soạn phải đặt tên cho. Vì thế, ở phía dưới có ghi chú: Tiêu đề (nhan đề tên bài, đầu đề) do toà soạn đặt. 1.2 Những đặc điểm nổi bật của tít báo Thứ
nhất, số lượng tít báo là rất lớn. Mỗi trang báo có thể có đến hàng chục tít và một số báo bốn trang với mỗi ngày một số… thì con số đó là hoàn toàn dễ hiểu. Thứ hai, chính vì số lượng tít báo lớn như vậy nên ngoại trừ những tít rất đặc biệt, rất hấp dẫn, khó có thể được độc giả lưu nhớ và nhắc lại. Khi đã không nhớ được tít họ cũng khó có thể nhớ được tên bài. Thứ ba, đời sống của tít báo rất ngắn ngủi, xét vào mặt nào đó, nó chỉ “ sống “ trong khoảng thời gian
giữa hai kì báo ra. Thứ tư, tít báo đòi hỏi một sự hấp dẫn cao, có khả năng níu mắt người đọc với tác phẩm báo chí đó. 1.3 Chức năng của tít báo Nói đến chức năng của tít báo thì chức năng đầu tiên được Lôic Écvue khẳng định đó là phải “bắt mắt” độc giả. Chức năng thứ hai là phải có khả năng phân biệt bài nào hơn bài nào. Nó thể hiện sự lựa chọn của ban biên tập. Do vậy mà đọc toàn bộ các đầu đề trong một tờ báo, độc giả sẽ biết hôm nay có gì mới và thông tin nào quan
trọng hơn. 1 Tiếp theo là đầu đề phải nêu được chủ đề, nếu có thể được thì nêu vả góc độ của bài báo nữa. Đầu đề phải nhấn mạnh có gì mới, có gì hay để độc giả có thể lựa chọn ngay khi xem lướt qua tờ báo. Tít báo là một bộ phận hữu cơ của tác phẩm báo chí, cho nên nó cũng có những chức năng chung của tác phẩm báo chí. Nhưng do chỗ tít là phần tồn tại tương đối độc lập với bài nên có những chức năng riêng, đặc thù, chức năng định danh thông tin. Do vậy, để thực hiện
được chức năng này tít phải thoả mãn được hai yêu cầu: - Tít phải khái quát được nội dung của cả bài báo trong một cấu trúc ngôn ngữ định danh xác định, chuẩn mực, ngắn gọn và có thể có sức biểu cảm. - Tít phải đuợc trình bày hấp dẫn. 1.4 Phân loại tít báo Tiêu đề các văn bản báo chí hết sức đa dạng cả về hình thức cũng như nội dung, vì thế việc tìm ra một tiêu chí chung để phân loại chúng rất không đơn giản. Tuy nhiên, xuất phát từ một góc nhìn tổng thể về các phương
diện ý nghĩa - chức năng, chúng ta vẫn có thể chia chúng thành một số kiểu cơ bản dưới đây: 1.4.1 Tiêu đề xác nhận Đúng như tên gọi, tiêu đề loại này chỉ có nhiệm vụ đơn giản là xác nhận sự tồn tại của các sự kiện, hiện tượng, hoàn cảnh,... nào đó trong thực tế khách quan. Đối với thể loại tin, nhất là các tin ngắn, tin vắn, tiêu đề xác nhận thường là một thông báo trọn vẹn. 1.4.2 Tiêu đề câu hỏi Các tiêu đề câu hỏi được sử dụng với mật độ khá dày trên các báo.
Chúng vừa gợi sự phán đoán của độc giả về một vấn đề bức xúc, đáng được quan tâm nào đó, vừa hứa hẹn câu trả lời thoả đáng ở phía dưới, và điều này có nghĩa là chúng đáp ứng được nhu cầu tâm lý phổ biến của con người là muốn tìm tòi, khám phá hiện thực cuộc sống xung quanh. Chính vì lý do đó mà tiêu đề - câu hỏi thường thu hút được sự chú ý không nhỏ của độc giả. 1.4.3 Tiêu đề kêu gọi 2 Thực chất, các tiêu đề kêu gọi là những câu cầu khiến. Chúng kêu gọi độc giả hãy
hướng tới một suy nghĩ, một hành động,… cần thiết (theo quan điẻm của người viết) nào đó. Do các tiêu đề loại này luôn thể hiện một cảm xúc khá tha thiết và chân thành của tác giả nên chúng có tác động không nhỏ tới tâm tư, tình cảm của người đọc, để rồi từ đó, trong lòng họ nảy sinh ý muốn đọc toàn bộ văn bản nhằm chia sẻ các nỗi niềm cùng tác giả. 1.4.4 Tiêu đề trích dẫn Ở đây, chúng tôi chỉ bàn đến các tiêu đề là lời trích dẫn trực tiếp. Còn các tiêu đề trích dẫn gián
tiếp nằm trong phạm vi của loại tiêu đề xác nhận.Tiêu đề trích dẫn tạo cảm giác rằng nguồn tin của tác giả là hoàn toàn chính xác, đáng tin cậy. Nói cách khác, đây là những bài nói về những con người, những sự việc có thật mà chính tác giả dược chứng kiến. Chủ thể của những lời nói được trích dẫn thường là các nhân vật nổi tiếng, được nhiều người quan tâm nên các tiêu đề loại này cũng có hiệu quả tâm lý khá cao vì chúng tạo điều kiên cho độc giả được tiếp xúc với họ một cách gián
tiếp và thu nhận được thêm những thông tin mới về họ. Bên cạnh đó, cũng cần phải nói thêm rằng, trong một số trường hợp chủ thể của lời nói được trích dẫn không xuất hiện ở tiêu đề. Bằng cách này, tác giả bài viết đã kích thích một cách khá hiệu quả trí tò mò của độc giả, khiến họ phải đọc tiếp ngay xem đối tượng đó là ai. Nhìn chung, các tiêu đề - trích dẫn được dùng chủ yếu trong các bài phỏng vấn. 1.4.5 Tiêu đề bình luận Đây là loại tiêu đề mà ở đó, tác giả bộc lộ
nhận xét, đánh giá của mình về con người hay sự việc nào đó. Thực tế khảo sát cho thấy, trong các tiêu đề bình luận, thành tố ngôn ngữ chủ chốt thường là tính từ mang sắc thái đánh giá (độc nhất vô nhị, nóng vội, buồn, đặc sắc,...). Song, cũng có không ít trường hợp thành tố " hạt nhân " là các loại từ khác, chẳng hạn như danh từ hoặc danh ngữ (bông hoa, sai lầm, đốm sáng,…). 1.4.6 Tiêu đề giật gân 3 Các tiêu đề giật gân dược dùng để khêu gợi sự chú ý của độc giả.
Chúng rất hiệu quả trong việc tạo ra những cảm hứng ban đầu khiến cho độc giả phải đọc toàn bộ bài báo nhằm thoả mãn tính hiếu kỳ của mình, cho dù nội dung của nó thực ra chưa hẳn đã là thú vị. Có thể chia các tiêu đề giật gân thành hai nhóm chính. Nhóm thứ nhất gồm các tiêu đề nêu đích danh sự việc giật gân. Nhóm thứ hai quy tụ các tiêu đề cung cấp tín hiệu về sự việc giật gân còn chư được gọi tên cụ thể, ví dụ: “Thật quá sức tưởng tượng!”, “Chuyện thật như bịa!”... Rõ
ràng, các tiêu đề thuộc nhóm thứ hai, bằng cách diễn đạt của mình, đã báo trước cho độc giả rằng bài báo mà anh ta sắp đọc sẽ liên quan tới một chuyện khó tin, bất ngờ, và do vậy, rất lý thú. 1.4.7 Tiêu đề gợi cảm Các tiêu đề loại này được tạo lập bởi những cách diễn đạt, lối nói mới lạ, độc đáo, giàu hình ảnh, vì thế rất sinh động và hấp dẫn. Nguồn gốc của sự gợi cảm trong các tiêu đề nói trên là vô cùng phong phú, đa dạng. Đó có thể là việc dùng các thành ngữ, tục ngữ,
ca dao, dân ca...; là sự vay mượn từ ngữ, cách diễn đạt từ các tác phẩm văn học nghệ thuật; là lối chơi chữ hay dùng ẩn dụ;... Nếu so sánh các tiêu đề gợi cảm với các tiêu đề bình luận, dễ dàng nhận thấy là giữa chúng có mối quan hệ khá mật thiết: không ít tiêu đề có chức năng gợi cảm lại mang ý nghĩa bình luận và ngược lại. Như vậy là có khá nhiều cách đặt tiêu đề khác nhau cho các văn bản báo chí. Tuy nhiên, việc lựa chọn cách này hay cách khác lại phụ thuộc vào từng tình
huống, từng hoàn cảnh giao tiếp cụ thể. Song, dù thế nào đi chăng nữa, mỗi tiêu đề nên vừa nêu được thần thái của bài viết, vừa khêu gợi được trí tò mò của người đọc. Không phải tình cờ, một trong những chuyên gia nghiên cứu báo chí hàng đầu của Nga, PGS. Marina Shostak đã ví tiêu đề của bài báo tựa như cổng vào một nơi nào đó dành cho công chúng. Cổng được trang hoàng đẹp đẽ, hấp dẫn sẽ khiến du khách muốn vào thưởng ngoạn cảnh vật ở sâu bên trong. Còn những chiếc cổng tầm
thường, thiếu thẩm mỹ sẽ rất dễ bị bỏ qua... 4 2. SAPÔ TRÊN BÁO CHÍ 2.1 Khái niệm sapô Sapô (chapeau) trong tiếng Pháp có nghĩa là “cái mũ”. Quả thực, sapô có phần nào đó giống như cái mũ của bài báo: nó nằm ở phía trên và tạo cho bài báo sự chỉn chu khi xuất hiện trước công chúng. Lời mào đầu đứng sau tiêu đề và đứng trước phần nội dung của bài báo. Nó là một văn bản hoàn chỉnh, có thể bao gồm một câu, vài câu hoặc nhiều câu. Song độ quan trọng của lời mào đầu
không phụ thuộc vào độ dài của nó. Trong báo chí hiện đại, lời mào đầu thường có xu hướng càng ngắn gọn càng tốt (tất nhiên, ngắn gọn phải đi kèm với dễ hiểu). 2.2 Chức năng của sapô 2.2.1. Xác định chủ đề của bài báo Đây là chức năng quan trọng hàng đầu của sapô. Trước hết, sapô phải mang đến cho người độc giả khái niệm chung về đề tài của bài viết. Thời đại ngày nay là thời đại bùng nổ thông tin. Và người đọc trở nên thực dụng hơn bao giờ hết. Trong cùng một đơn vị
thời gian họ muốn thu nhận được càng nhiều thông tin càng tốt. Vì thế họ sẵn sàng bỏ qua bài báo của bạn nếu không tìm thấy ở phần lời dẫn một điều gì đó có ý nghĩa, đáng được quan tâm khiến họ phải đọc nó cho đến hết. 2.2.2 Chứng minh tính thời sự của bài báo Quy luật nghiệt ngã của báo chí là một bài báo thường được viết trong vài giờ, được đọc trong vài phút và bị quên đi trong vòng 24 giờ sau đó. Một vấn đề, một sự kiện chỉ có ý nghĩa đích thực khi nó liên quan trực tiếp
đến ngày hôm nay, đến hiện tại. Độc giả thường chỉ quan tâm đến những gì nóng hổi, nằm trong tâm điểm sự chú ý của công luận và có thể ảnh hưởng tới cuộc sống đang diễn ra của họ. Vì thế, ngay từ phần lời dẫn, cần nhấn mạnh tính thời sự của các thông tin sẽ được phản ánh trong bài viết. Đây chính là lý do vì sao ở sapô chúng ta thường gặp những từ ngữ chỉ thời điểm hiện tại như: “đang”, “hôm nay", “gần đây”, “tháng này”, “vừa mới” hay tương lai gần “sắp” “đang 5 đến
gần”,... rồi những cấu trúc có chức năng gắn kết quá khứ với hiện tại: “tưởng chừng như chuyện đã qua nhưng giờ đây nó vẫn còn...”, “cho tới thời điểm này”,... 2.2.3 Nêu những ý chính Không chỉ dừng lại ở việc gọi tên đề tài, trong nhiều trường hợp sapô còn phải nêu được các ý chính, tức là khung nội dung cơ bản của bài viết. Điều này giúp cho độc giả, dù không đọc phần còn lại của tác phẩm vì một lý do nào đó (như thiếu thời gian chẳng hạn), cũng có thể nắm bắt được thông
tin khái quát về vấn đề hay sự việc mà nhà báo phản ánh. Tuy nhiên, đây không phải là yêu cầu bắt buộc. Bởi lẽ việc nêu các ý chính nhiều khi có thể làm cho sapô trở nên khuôn sáo và dài dòng. Hơn nữa, nếu sapô làm cho độc giả thoả mãn về mặt thông tin tới mức không cần phải đọc tiếp tác phẩm thì có lẽ nó chưa đạt hiệu quả giao tiếp như mong đợi. 2.2.4 Thu hút sự chú ý của người đọc Nếu như tít báo nhóm lên đốm lửa đầu tiên của sự đam mê trong lòng người đọc, thì sapô
phải thổi bùng đốm lửa ấy thành một ngọn lửa. Tức là sapô cần tạo ra một thứ ma lực khiến cho người đọc không thể cưỡng lại ý muốn phải đọc toàn bộ tác phẩm. Muốn vậy, nó phải được viết một cách ấn tượng, hấp dẫn, thể hiện được thần thái của vấn đề hay sự kiện. 2.3 Phân loại sapô Căn cứ vào ý nghĩa, mục đích của các sapô, chúng ta có thể chia chúng thành một số kiểu cơ bản sau đây: 2.3.1 Sapô gọi tên Kiểu sapô này chỉ dừng lại ở việc gọi tên vấn đề, sự việc hay hiện
tượng sẽ được trình bày trong bài viết. Kèm theo nó thường là lời bình luận ngắn gọn của tác giả. 2.3.2 Sapô tóm tắt 6 Đọc sapô loại này, chúng ta có thể nắm được những thông tin cốt lõi nhất liên quan tới nội dung của tác phẩm, từ đó có cái nhìn khái quát về vấn đề hay sự kiện được phản ánh. 2.3.3 Sapô nêu sự việc dẫn đường Những sapô kiểu này kể về các sự việc đã thúc đẩy tác giả viết nên bài báo. Có thể gọi chúng là sapô-nguyên cớ. Khảo sát cho thấy,
phần mở đầu các sapô nói trên thường đề cập cuộc tiếp xúc giữa tác giả với những đối tượng trực tiếp liên quan tới vấn đề, sự việc hay hiện tượng được phản ánh trong bài viết. Điều này vừa làm nổi bật ý nghĩa xã hội vừa làm gia tăng tính xác thực và khách quan của tác phẩm báo chí. Tuy nhiên, cũng có trường hợp mà nguyên cớ khiến tác giả viết bài chỉ là một sự việc hoàn toàn ngẫu nhiên ngẫu nhiên nào đó. 2.3.4 Sapô chân dung Ở loại sapô này, người viết phác thảo những nét
chân dung nào đó của nhân vật chính trong tác phẩm. Đó có thể là những nét ngoại hình, tính cách. Đó có thể là những nét về sở thích. Đó có thể là những nét về thân thế, sự nghiệp. Hoặc đó cũng có có thể là sự pha trộn nhiều khía cạnh của một chân dung. 2.3.5 Sapô tả cảnh Đọc những sapô kiểu này, chúng ta như được xem những bức tranh sống động có đủ âm thanh, màu sắc, ánh sáng. Giọng văn có thể nhẹ nhàng hay mạnh mẽ nhưng những hình ảnh được miêu tả thường khá ấn tượng, có
khả năng gợi cảm xúc hoặc tạo ra nỗi ám ảnh đối với độc giả. 2.3.6 Sapô nêu luận cứ Ở loại sapô này, tác giả đưa ra các con số hay dữ kiện ấn tượng có khả năng thu hút sự chú ý của người đọc. Những con số hay dữ kiện như vậy thường nằm trong quan hệ nhân quả với vấn đề hoặc sự kiện được phản ánh. 2.3.7 Sapô kể chuyện 7 Những sapô này khiến người đọc có cảm giác đang được nghe tác giả kể những câu chuyện nào đó. Chính cái giọng điệu đặc trưng của văn kể chuyện
đã làm cho thông tin hàm chứa trong sapô trở nên nhẹ nhàng mà thấm thía. 2.3.8 Sapô nêu cảm xúc và những suy tư riêng của tác giả Những nhận xét, đánh giá in đậm dấu ấn của “cái tôi” tác giả như vậy có khả năng khơi gợi cảm xúc hay suy nghĩ của người đọc theo những định hướng đã được vạch sẵn nào đó. Tuy nhiên, nếu lập luận thiếu chặt chẽ và tình cảm của người viết không đủ sự chân thành thì sapô kiểu này có thể làm lụi tàn đốm lửa (nếu có) mà tiêu đề đã thắp
lên. 2.3.9 Sapô tiếp nối tiêu đề Sapô loại này không phải là tiểu văn bản tồn tại độc lập mà là bộ phận được viết tiếp theo tiêu đề và phụ thuộc vào nó cả về mặt hình thức lẫn nội dung. Sapô tiếp nối thường được dùng sau các tiêu đề nêu những sự việc bất thường (nằm ngoài sự chờ đợi của độc giả) và có nhiệm vụ làm rõ hơn thông tin chứa trong đó. Người viết khá kiệm lời khiến độc giả phải đọc tiếp ngay phần bài viết phía dưới để biết thêm thông tin. 3. KHẢO SÁT VÀ PHÂN
TÍCH MỘT SỐ TÍT BÁO VÀ SAPÔ 3.1 Tiêu đề xác nhận Ví dụ: Tít: Cô gái 19 tuổi tự thú giết người hàng loạt (báo điện tử VnExpress, ngày 17/2/2014). Sapô: Một cô gái người Mỹ vừa thừa nhận là hung thủ của hơn 20 vụ giết người tại nhiều bang ở quốc gia này. Nhận xét: Đây là một tít và sapô nêu rõ vấn đề là cô gái đã tự thú hành động của mình. Từ khóa cũng khá đầy đủ, thông báo trên là khá trọng vẹn. Tuy nhiên, trong phần sapô lại gợi mở ra rằng, cô gái thừa nhận còn là hung thủ
của 20 vụ khác, vì vậy sapô này ngoài việc đầy đủ từ khóa quan trọng còn gợi mở những nội dung quan trọng khác mà bạn đọc cần phải quan tâm và đọc. 3.2 Tiêu đề câu hỏi Ví dụ: Tít: Triều Tiên đang được “Tây hóa” (VietnamNet, ngày 07/08/2013?) Sapô: Một trung tâm mua sắm hiện đại mới tại Bình Nhưỡng đã 8 cho phép tầng lớp ưu tú của quốc gia này tiếp cận với các mặt hàng xa xỉ của phương Tây. Nhận xét: Đây là một tít và sapô đặt luôn một câu hỏi cho cả độc giả
và thể hiện rõ sự nghi ngờ của tác giả. Phần sapô cũng minh họa khá rõ cho tít trên khi dẫn ra các hình ảnh minh họa cho sự nghi ngờ của tác giả. Đó là hình ảnh trung tâm mua sắm, mặt hàng xa xỉ… Rõ ràng đây là một tít và sapô gợi mở được vấn đề, có từ khóa tốt và kích thích bạn đọc phải đọc bài. Ví dụ: Lá chắn an ninh Mỹ bị hacker Trung Quốc đục thủng tới đâu? (VietnamNet, ngày 30/05/2013). Nhận xét: Đây cũng là một tít khá hay khi kích thích trí tò mò của bạn đọc.
Câu hỏi đặt ra cũng là câu hỏi chung cho nhiều tầng lớn công chúng trong xã hội, trên diện rộng, thu hút nhiều tầng lớp công chúng của nhiều nước quan tâm. 3.3 Tiêu đề kêu gọi Ví dụ: Tít: “Nồi áp suất” Ban-căng đang ở giới hạn nguy hiểm (Báo điện tử Quân đội nhân dân, ngày 16/02/2014). Sapô: Tiếp theo sau Bô-xni-a Héc-xê-gô-vi-na (Bosnia-Herzegovina), đến lượt Môn-tê-nê-grô (Montenegro) đang lâm vào khủng hoảng chính trị với làn sóng biểu tình phản đối chính phủ. Giới phân
tích cho rằng không chỉ là vấn đề của riêng hai nước thuộc Liên bang Nam Tư cũ này, những biến động chính trị xã hội tại đây còn là hình ảnh phản chiếu cho cả khu vực và đang tiềm ẩn nguy cơ về cái gọi là “Mùa xuân Ban-căng” . Nhận xét: Trong ví dụ trên, tính chất kêu gọi, cảnh báo được thể hiện rất rõ. Trong bối cảnh các nước thuộc Nam Tư cũ trong cảnh “nồi da xáo thịt” bởi những vụ biểu tình biến thành bạo lực, đã có người chết và bị thương….tình hình khiến người dân trong
khu vực đó cũng như trên thế giới hết sức lo ngại. Ở đây Tít bài đã lột tả được tình hình thời sự cũng như muốn nêu ra cảnh báo về nguy cơ. 3.4 Tiêu đề trích dẫn 9 Ví dụ: Tít: COC quyết định sự ổn định của châu Á (VnExpress, ngày 17/2/2014). Sapô: Ngoại trưởng Mỹ John Kerry hôm qua nhấn mạnh sự ổn định của khu vực châu Á - Thái Bình Dương phụ thuộc vào việc đạt được một bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC). Nhận xét: Rõ ràng tít và sapô trên đã nêu đầy đủ ý nghĩa
câu nói của Ngoại trưởng Mỹ Kerry. Ở đây với những từ khóa rõ ràng như COC, ổn định, châu Á, cả tít và sapô tạo nên điểm nhân và một sự gợi mở cần thiết để bạn đọc phải đọc các phần tiếp theo. Việc trích dẫn trên đã tạo cảm giác rằng nguồn tin của tác giả là hoàn toàn chính xác, đáng tin cậy. 3.5 Tiêu đề bình luận Ví dụ: Tít: Nga tin Nhật, bác đề xuất hợp sức của Trung uốc (Báo Đất Việt, ngày 09/02/2014). Sapô: Gần đây, mối quan hệ Nga-Nhật dường như đang có
chiều hướng tốt đẹp lên, chiều hướng ấy được thấy rõ trong cuộc gặp gỡ của hai nguyên thủ tại Thế vận hội mùa Đông 2014 tổ chức tại thành phố Sochi (Liên bang Nga). Đối với mối quan hệ Nga-Trung, Nga đã bác bỏ lời đề xuất hợp sức chống Nhật của Trung Quốc. Nhận xét: Trong tiêu đề và sapô trên, tác giả đã nhấn mạnh được ý đồ bình luận của mình về sự kiện Nga và Nhật Bản bắt tay quan hệ với nhau. Đồng thời nêu rõ ý đồ của các bên trong tam giác quan hệ Nga - Nhật Bản –
Trung Quốc. tiêu đề mà ở đó, tác giả bộc lộ nhận xét, đánh giá, bình luận của mình về sự kiện trên. 3.6 Tiêu đề giật gân Ví dụ 1: Tít: Cựu tổng biên tập báo Ấn Độ cưỡng hiếp đồng nghiệp nữ (VnExpress, ngày 18/2/2014). Sapô: Cựu tổng biên tập của một tạp chí tin tức nổi tiếng Ấn Độ vừa bị buộc tội "quấy rối tình dục" và "xúc phạm phẩm hạnh" của một nữ đồng nghiệp. Ví dụ 2: Tít: Cảnh sát trưởng kinh đô mại dâm Trung Quốc bị sa thải (VnExpress, ngày 15/02/2014). Sapô:
Cảnh sát trưởng thành phố Đông 10 uản, nơi được coi là "kinh đô tình dục của Trung Quốc", hôm qua bị sa thải do không xử lý được nạn mại dâm ở đây. Nhận xét: Yếu tố giật gân ở cả hai ví dụ trên khá rõ nét khí tác giả dùng những từ ngữ mạnh đặt ngay lên tít và sapô: như cưỡng hiếp đồng nghiệp nữ, kinh đô mại dâm… để kích thích trí tò mò của bạn đọc. 3.7 Tiêu đề gợi cảm Ví dụ: Tít: Putin quỳ gối tưởng nhớ liệt sĩ Thế chiến II (VnExpress, ngày 17/2/2014).
Sapô: Tổng thống Nga Vladimir Putin hôm qua tới đặt hoa tại tượng đài liệt sĩ ở thành phố St. Petersburg nhân dịp kỷ niệm 70 năm Hồng quân Liên Xô phá tan vòng vây của phát xít Đức tại Leningrad. Nhận xét: Tác giả bài báo vừa tỏ ý ngưỡng mộ, vừa sử dụng khéo léo các từ ngữ có tính kích thích nhằm thu hút của sự quan tâm của công chúng, như hành động quỳ gối để tưởng nhớ liệt sĩ Thế chiến II… 4. CÁC VIẾT ĐỂ CÓ MỘT TÍT BÁO VÀ SAPÔ HAY Để có một bài báo hay, hấp dẫn, kích thích
người đọc, người làm báo ngoài công tác trình bày, bố cục nội dung, chủ dề… và rất nhiều yếu tố khác, nhưng yếu tố đầu tiên để thu hút độc giả, khán thính gián chính là phải tuân thủ chặt chẽ theo chuẩn ngôn ngữ báo chí. Đó là tính chính xác, cụ thể, đại chúng, ngắn gọn, định lượng, bình giá, biểu cảm, khuôn mẫu. Ở mỗi tác phẩm báo chí, nhà báo lại linh hoạt sử dụng những “chuẩn” đẻ đạt được hiệu quả cao nhất. Để có một tác phẩm hay, thu hút bạn đọc ngay từ cái “liếc mắt” đầu
tiên, nhà báo cần chọn vấn đề tốt, đặt tít hấp dẫn, viết sapô cô đọng và mang tính gợi mở, gợi tò mò cho công chúng. Vậy như thế nào là một sapô và tít hay? Viết ngắn nhưng thông tin được chọn lọc kỹ càng, nói được đầy đủ những điều cần thiết phải nói. Tít và sapô đó phải trung tính, khách quan, có cá tính, cái riêng của nhà báo và cũng phải rất nhân văn. Điều quan trọng nhất là phải kết hợp các yếu tố để tạo ra dấu ấn, làm cho công chúng dễ nhớ, dễ hiểu. 11 Một
tít và sapô hay là tít và sapô có nhiều từ khóa, có nhiều thông tin để bạn đọc dễ dàng ghi nhớ và đó sẽ lầ cái titl mà Google dễ nhận diện, như vậy tác phẩm báo chí đó dễ dàng được công chúng tìm đến. Tối ưu nhất là trong tít và trong sapô, cũng như những câu đầu tiên của bài viết có các từ khóa quan trọng. Ngoài ra, đặt tít và viết sapô cần chú trọng tới tính thời sự, tính tự chủ. Tít và sapô đó phải mang thông điệp rõ ràng. Việc này giống như ta gửi một tin nhắn cho bạn
bè, phải ngắn nhất nhưng dễ hiểu nhất, nó rõ điều ta cần nói. Vì vậy trước khi đặt tít hay viết sapô cần tính xem người bạn đó có hiểu mình định nói gì không. Một cái tít có ý nghĩa, lượng bạn đọc quan tâm và muốn đọc sẽ cao hơn. Về cách sử dụng ngôn từ, cũng cần quan tâm tới mục đích tôn chỉ từng tờ báo, cơ quan báo chí, loại hình báo chí. Báo in, báo mạng, phát thanh hay truyền hình đều có đặc thù và những đối tượng khác nhau, vì vậy với mỗi loại hình ta cũng có những lưu
ý riêng cho phù hợp. Ví dụ với báo mạng điện tử: Tu từ hay chơi chữ có thể sẽ không hiệu quả với báo mạng. Quan trọng nhất phải hiểu bạn đọc quan tâm tới cái gì. Tít mang tính thông tin là tối ưu hơn. Bản thân tít có tính độc lập và có thông tin. Độ dài của tít không quá quan trọng mà quan trọng là tít đó hay hoặc không hay, hấp dẫn hay không hấp dẫn… Có đi thẳng vào vấn đề, có dễ hiểu và giàu thông tin không mà thôi. Với báo mạng trong tít bắt buộc phải có từ khóa. Bởi có từ
khóa sẽ có nhiều bạn đọc tra cứu được và đọc nhiều hơn. Nếu bạn có trí tưởng tượng thì thêm vào tít sẽ rất hay, có tác dụng kích thích người đọc. Nếu ví một tít hay như cánh cổng tòa nhà đẹp thì sau khi công chúng đã vào được nhà, sapô như người dẫn đường đưa công chúng tới những gian phòng đẹp đẽ khác. Sapô có nhiệm vụ bổ sung thông tin cho tít với những thông tin mới mẻ nhất, cụ thể nhất, xúc tích nhất. Có thể đưa ý nghĩa chủ quan của mình vào trong sapô, nhằm kích
thích trí tò mò của độc giả. Công việc viết sapô cũng đòi hỏi sự sáng tạo và chắt lọc ngôn ngữ. Trong bối cảnh bùng nổi thông tin 12 hiện nay, để “giành” công chúng từ các loại hình báo chí khác nhau, sapô cần dẫn trực tiếp, đưa công chúng tới thẳng sự kiện, tuy nhiên nó phải mang tính khúc triết và đầy gợi mở. Một sapô hay là sapô đi thẳng vào vấn đề thu hút nhiều người quan tâm; thông tin trong sapô dày đặc hơn, phong phú hơn, giàu có hơn và phải có từ khóa và quan
trọng nhất sapô phải gợi ra một sự xuyên suốt cho cả tác phẩm. Nếu như với báo điện từ nó là từ khóa thì với truyền hình chính là câu giới thiệu để người xem “bắt buộc” phải hướng sự chú ý vào màn hình, thu hút khán giả ngay từ câu đầu tiên. Để có một sapô hay, nhà báo cũng cần tránh nhắc lại những gì tít đã nói. Sapô không nên là việc tóm tắt nội dung bài viết, người đọc chỉ đọc sapô mà không đọc bài nữa. Sapô không nên quá dài, tránh để bạn đọc lười. Cần có chút lửa trên
tít và sapô với những thông tin không bằng phẳng và có sự gợi mở để công chúng đi cùng nhà báo tới hết tác phẩm. 13 |