Các số liệu cho thấy tình trạng đáng lo ngại về sự sụt giảm tỷ lệ sinh và suy giảm dân số tự nhiên của Nga, khi thế hệ ít ỏi sinh ra trong thập niên 1990 bước vào tuổi sinh sản.
Khoảng 10 - 20 năm trước - thời điểm sau Chiến tranh Lạnh - nước Nga hậu Xô Viết phải đối mặt với làn sóng suy thoái nhân khẩu học. Đến hôm nay, thế hệ ít ỏi sinh ra vào những năm đầu thập kỷ 1990 lại bước vào độ tuổi sinh đẻ và kéo theo một cuộc khủng hoảng mới. Theo Phó Thủ tướng Nga Tatyana Golikova, trong 8 tháng qua, xu hướng giảm dân số tự nhiên của Nga rất đáng lo ngại. Tính tới đầu năm nay, số người dân Nga đã giảm gần 92.000 người, còn từ tháng 8/2018 - giảm 170.500 người. Nước Nga đã thất bại trong việc cải thiện tình hình nhân khẩu học, trong đó tỷ lệ những bà mẹ tử vong và những người nghiện rượu bia không thuyên giảm, bất chấp mọi biện pháp khuyến khích sinh đẻ đã được tung ra từ hỗ trợ tài chính cho bà mẹ sinh con đầu lòng đến giảm thuế cho các gia đình đông con.
Chính phủ đau đầuHãng tin RIA Novosti vào tháng 1 dẫn số liệu của cơ quan thống kê quốc gia Nga Rosstat cho biết trong năm 2018, nước Nga đã bị "bốc hơi" 87.000 người. Cụ thể, dân số Nga vào thời điểm tháng 1/2019 là khoảng 146.793.000 người, trong khi tháng 1/2018 có tới 146.880.000 người. Trước đó, lần gần nhất quốc gia này bị sụt giảm dân số là vào năm 2008. Một trong những lý do đơn giản là tất cả phụ nữ có thể sinh thì đã sinh con rồi. Số này khoảng 35 triệu người, chỉ trừ những trường hợp muốn hưởng trợ cấp của nhà nước cho đứa con tiếp theo mới tiếp tục sinh con. Nga phải chấp nhận thực tại không có nhiều phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ trong số các công dân của họ, trừ khi những phụ nữ di cư ở độ tuổi sinh con đến nước Nga. Trên thế giới, ngoại trừ những nước nghèo nhất, phụ nữ đang sinh con muộn hơn và số lượng con cũng ít đi. Sinh con sớm hay gia đình đông con được coi như hình thức "hưởng an sinh xã hội của cha mẹ khi về già". Nga vẫn còn 2 lựa chọn để cải thiện tình hình nhân khẩu học tự nhiên. Một là khuyến khích những người có thể sinh con tiếp tục sinh đẻ. Hai là giảm tỷ lệ tử vong ở tất cả các nhóm dân số, đặc biệt là đối với nhóm người có tỷ lệ tử vong cao. Tổng thống Vladimir Putin đã nêu ra một loạt biện pháp nhằm khuyến khích các gia đình Nga như hỗ trợ tài chính cho các gia đình sinh con; giảm thuế cho các gia đình sinh nhiều con; hạ lãi suất các khoản vay thế chấp đối với những gia đình có con nhỏ, đặc biệt để mua nhà hoặc xây nhà trên đất của mình; giảm thuế cho các nhà đầu tư xây dựng nhà ở xã hội, trường học, nhà trẻ, trường mẫu giáo,…
Rượu bia, ma túy và sức khỏe nam giớiNgoài vấn đề an sinh xã hội, nam giới là một yếu tố quan trọng. Một trong những nguyên nhân khiến tình hình nhân khẩu học của Nga trở nên tồi tệ là số nam giới tử vong ngày càng tăng. Việc lạm dụng rượu bia là một trong những nguyên do hàng đầu. Ngoài ra, họ cũng đối mặt với một vấn đề toàn cầu khác nữa là "suy giảm tinh trùng". Vấn đề này đã được đưa ra thảo luận tại các cuộc họp của chính phủ Nga. Ở miền Bắc phát triển của Nga, số lượng tinh trùng ở nam giới đã giảm 52,4% trong vòng 40 năm qua. Theo dữ liệu từ Hiệp hội Y khoa Andrology Mỹ, lượng tinh trùng đã giảm từ 99 triệu/ml tinh dịch xuống còn 47 triệu/ml tinh dịch. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng thụ thai một đứa trẻ, ngay cả khi họ muốn có nó. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), những người đàn ông có ít hơn 40 triệu tinh trùng/ml tinh dịch, khả năng thụ thai đứa trẻ bị hạn chế và ở nồng độ dưới 15 triệu tinh trùng/ml tinh dịch thì việc thụ thai tự nhiên là hoàn toàn không thể. Nước Nga đã đưa chỉ số này về sức khỏe của nam giới vào danh sách các tiêu chí để đánh giá chất lượng công việc của chính quyền khu vực. Ngoài ra, trên thế giới đàn ông thường có tuổi thọ thấp hơn phụ nữ. Ở Nga, khoảng cách này cao khủng khiếp, tới 12 năm. Lý do cho điều này khá nhiều, có thể liên quan đến bia rượu, ma túy, tai nạn giao thông hoặc phạm tội. Tỷ lệ người dân hút thuốc đã giảm, nhưng vẫn đạt gần 30% dân số ở các nước phát triển. Ở Nga con số này còn cao hơn. Nga có tỷ lệ giết người cao so với các nước châu Âu và có "dân cư nhà tù" cao nhất, với tỷ lệ 418/100.000 người dân (chủ yếu là nam giới). Tỷ lệ này ở châu Âu trung bình là 102. Ngoài ra, tỷ lệ tử vong trong các nhà tù của Nga cũng cao nhất châu Âu. Dân số Nga năm 2021 thấp hơn một triệu người so với năm trước, mức giảm kỷ lục kể từ khi Liên Xô tan rã, chủ yếu do Covid-19. Cơ quan thống kê Nga Rosstat hôm qua công bố số liệu cho thấy tính đến tháng 1/2021, dân số Nga là gần 146,2 triệu, giảm 1,04 triệu người so với một năm trước. Tổng cộng hơn 2,4 triệu người đã chết ở Nga trong năm 2021, tăng 15,1% so với năm trước. Đây là mức suy giảm dân số lớn chưa từng thấy ở Nga, kể từ khi Liên Xô tan rã. Tình hình nhân khẩu học trở nên trầm trọng hơn do Covid-19, với hơn 600.000 người đã chết vì đại dịch. Số liệu mới cho thấy xu hướng dân số tiếp tục giảm, bởi trong năm 2020, dân số Nga đã giảm hơn nửa triệu người. Số ca tử vong liên quan đến Covid-19 do Rosstat công bố hàng tháng cao hơn nhiều so với số liệu trên website của chính phủ. Chính phủ Nga hiện ghi nhận 329.443 người chết vì Covid-19, là những ca tử vong được xác nhận do đại dịch sau khi có kết quả khám nghiệm y tế.
 Hành khách đi dọc sân ga tàu điện ngầm ở Moskva, Nga tháng 11/2021. Ảnh: Reuters. Nga đã phải vật lộn để kiềm chế đại dịch do chiến dịch tiêm chủng chậm chạp, chính quyền không áp dụng các biện pháp hạn chế nghiêm ngặt và nhiều người dân không đeo khẩu trang nơi công cộng. Số người chết do đại dịch làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng nhân khẩu học liên quan tỷ lệ sinh và tuổi thọ thấp mà Nga đã phải đối mặt 30 năm qua. Tỷ lệ sinh trung bình của phụ nữ Nga hiện nay là khoảng 1,5, thấp hơn so với mức tối thiểu 2,1 để duy trì dân số. Dân số sụt giảm là một trong những quan tâm hàng đầu của Tổng thống Vladimir Putin từ khi ông lên nắm quyền hơn hai thập kỷ trước. Trong các bài phát biểu toàn quốc, Putin thường xuyên khuyến khích người Nga sinh thêm con và sống lành mạnh hơn để nâng cao tuổi thọ. Chính phủ Nga đã đưa ra một số hỗ trợ tài chính cho các bậc cha mẹ sinh hơn một con, như thưởng tiền mặt và lãi suất thế chấp ưu đãi. Trong cuộc họp báo thường niên tháng 12 năm ngoái, Putin nhấn mạnh dân số 146 triệu người là không đủ cho "vị thế địa chính trị" của đất nước và cũng gây ra tình trạng thiếu lao động. Huyền Lê (Theo AFP)
III. Dân cư và xã hội 1. Dân cư - Dân số đông: 143,7 triệu người (2014), đứng thứ 9 trên thế giới. - Dân số có xu hướng giảm liên tục qua các năm. - Có hơn 100 dân tộc, 80% là người Nga, ngoài ra còn có người Tác-ta, Chu-vát, Bát-xkia. - Mật độ dân số trung bình thấp (8,4 người/km2), dân cư phân bố không đều. - Tỉ lệ dân thành thị cao (70%) Loigiaihay.com NGA - DÂN SỐ UNFPA trao giấy chứng nhận cho bà Marina Nikolaeva, mẹ của bé sơ sinh được tính là người thứ 7 tỷ của hành tinh, Kaliningrad, 31/10/2011. REUTERS/Pavel Shirokov Theo dự báo của Liên Hiệp Quốc công bố tháng 10 năm 2009, đến năm 2025 dân số của Nga sẽ giảm đi 11 triệu người. Có rất nhiều cách giải thích khác nhau về hiện tượng này. Thông tín viên Hoàng Dung tường trình từ Matxcơva.
Thông tín viên Hoàng Dung (Matxcơva) Ở Nga, đã nhiều năm nay người ta nói đến việc giảm dân số như một vấn đề nghiêm trọng, mang tính nguy hại cho an ninh quốc gia. Người ta bàn bạc vấn đề này ở mọi cấp khác nhau: từ dân chúng, đến các cơ quan truyền thông, đến chính quyền địa phương và cao nhất là đến chính quyền liên bang. Theo con số thống kê dân số năm 2002, trong vòng 23 năm từ năm 1989 đến năm 2002 dân số Nga giảm đi 1,8 triệu người, còn trong giai đoạn từ 1992 đến 2010, dân số đã giảm đến 13,1 triệu người. Trong những năm 1990 mỗi năm dân số của Nga giảm đi trên 900 ngàn người mỗi năm. Từ năm 2001 dân số bắt đầu giảm chậm hơn. Nếu năm 2000 giảm 959 ngàn người thì đến năm 2009 chỉ còn giảm 249 ngàn người mà thôi, tuy nhiên như vậy là làn sóng sút giảm dân số vẫn chưa chấm dứt. Số lượng dân số thiếu hụt này được giảm bớt phần nào nhờ có làn sóng di dân từ các nước cộng hòa Trung Á đến nhập quốc tịch. Theo dự báo của Liên Hiệp Quốc công bố tháng 10 năm 2009, đến năm 2025 dân số của Nga sẽ giảm đi 11 triệu người. Người ta bàn cãi rất nhiều để hiểu được vì sao ở Nga lại có tình trạng khủng hoảng thiếu dân số như vậy. Có rất nhiều nhóm ý kiến khác nhau. Nhưng có thể hình dung các nguyên nhân chính như sau: Thứ nhất, đây là một hiện tượng kinh tế - dân số. Việc dân số sút giảm ở Nga là một hiện tượng chung của tất cả các nước công nghiệp phát triển, chứ không phải là một hiện tượng đặc biệt riêng ở Nga thôi. Thứ hai, đây là do các yếu tố kinh tế - xã hội. Do Liên Xô tan rã, mô hình xã hội với mức độ bảo đảm của nhà nước quá cao, nên dân chúng cảm thấy tương lai bất ổn nên không dám sinh con : đời sống đắt đỏ, mức sống đi xuống …. Thứ ba, do các nguyên nhân y tế xã hội. Do đời sống đi xuống nên sức khỏe của dân chúng bị giảm sút. Bên cạnh đó, trong xã hội bùng phát các tệ nạn nghiện rượu, ma túy, bệnh xã hội …làm tỷ lệ tử vong tăng lên. Cuộc khủng hoảng dân số của Nga từ cuối thế kỷ 20 có đặc điểm là cùng một lúc mức sinh đẻ sút giảm và mức độ tử vong tăng lên. Điều này được gọi là "cây thập tự Nga". Để cân bằng dân số, mức sinh đẻ phải đạt được tỷ lệ 2,11-2,13% mỗi năm, nhưng thực tế con số này ở Nga chỉ ở mức 1,5-1,6% hiện nay mà thôi và con số này xuống thấp nhất vào những năm 90, có năm tụt xuống chỉ còn 1,1-1,2%. Tỷ lệ tử vong ở Nga từ những năm 1980 đến nay có khuynh hướng tăng lên, nếu năm 1980 có 11 người chết trên 1.000 người dân thì đến những năm 2000 tỷ lệ này đã lên tới 14,2 người. Việc khủng hoảng thiếu dân số làm cho nước Nga trong hiện tại và trong tương lai sẽ gặp phải nhiều vấn đề. Việc giảm dân số làm cho nhiều trường lớp từ phổ thông đến đại học bị thiếu học sinh, nên người ta trở nên dễ dãi hơn với học sinh và sinh viên. Tình trạng này diễn ra trong 1 thời gian dài sẽ làm cho chất lượng giáo dục bị sút giảm. Hậu quả quan trọng nhất là khả năng quốc phòng của Nga bị giảm. Nếu vào năm 2009 đội quân dự bị của Nga đạt mức 31 triệu người thì đến năm 2050 đội quân này sẽ chỉ còn 14 triệu mà thôi. Trong khi đó đội quân dự bị của Mỹ là 56 triệu và của Trung Quốc là 208 triệu người. Với tốc độ giảm dân số như hiện nay, vùng Viễn Đông và Sibiri của Nga sẽ bị bỏ trống. Theo thống kê dân số năm 2010, trong vòng 8 năm, dân ở vùng này đã giảm đi hơn 4%. Để giải quyết vấn đề dân số, ngay từ năm 2001 chính phủ Nga đã đưa ra cả một chương trình phát triển dân số đến năm 2015, và năm 2007 Tổng thống Putin đã đưa vấn đề dân số thành một đề mục quan trọng của bản thông điệp hàng năm gửi đến thượng viện. Người ta cho rằng để giải quyết vấn đề này cần củng cố khái niệm gia đình trong xã hội. Nâng cao vai trò của một gia đình với đầy đủ các thành viên của nó trong nhận thức của dân chúng. Trước đây trong nhiều thế kỷ ở Nga vẫn có truyền thống sinh nhiều con. Mới đầu thế kỷ 20 đây, trung bình ở các làng quê của Nga, mỗi gia đình có 6-7 đứa con, còn giờ đây phần đông gia đình Nga chỉ có 1 đứa con, nhiều phụ nữ cả đời không sinh con. Ngoài ra, người ta cho cần giúp đỡ và khuyến khích các gia đình đông con. Năm 1944 ở Liên Xô đã thành lập huân chương “bà mẹ anh hùng” và “bà mẹ vẻ vang”. Gần đây ông Gryzlov-người phát ngôn của hạ viện cho rằng có lẽ nước Nga sẽ phải làm sống lại các danh hiệu này. Từ năm 2007 đến nay, người ta đã có nhiều khoản giúp đỡ về vật chất cho các gia đình đông con. Từ việc tặng một số tiền lớn cho các bà mẹ khi sinh đứa con thứ hai, đến các khoản phụ cấp cho các gia đình đông con hàng tháng. |
