à một hiệp ước giữa hai hay nhiều quốc gia trong đó các quốc gia thỏa thuận về các nghĩa vụ nhất định tác động đến thương mại hàng hóa và dịch vụ cũng như các biện pháp bảo vệ nhà đầu tư, quyền sở hữu trí tuệ, và các lĩnh vực khác. Theo chính sách thương mại tự do, hàng hóa và dịch vụ có thể được mua và bán qua biên giới quốc tế với mức thuế rất thấp hoặc bằng 0, hạn ngạch, trợ cấp hoặc các biện pháp cấm của chính phủ là rào cản của thương mại. Nhờ có các hiệp định thương mại tự do mà các quốc gia trên thế giới có thể từng bước hình thành một thị trường buôn bán thống nhất về hàng hóa và dịch vụ. Tùy vào từng FTA mà có những nước thành viên tham gia ký kết khác nhau. Chẳng hạn, Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực, viết tắt RCEP. Đây là một hiệp định thương mại tự do (FTA) bao gồm 10 nước thành viên của ASEAN và 5 quốc gia mà ASEAN đã ký hiệp định thương mại tự do bao gồm Australia, Hàn Quốc, Trung Quốc, Nhật Bản và New Zealand. Hiệp định này được ký kết tại Hà Nội vào ngày 15/11/2020 và nhằm hướng tới mục tiêu hình thành Hiệp định thương mại tự do Đông Á (EAFTA) và khởi đầu cho Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện Đông Á (CEPEA). Tính đến thời điểm hiện tại, Việt Nam đã ký 16 FTA và đang đàm phán 2 FTA khác. Các FTA gần đây nhất mà Việt Nam tham gia là CPTPP (có hiệu lực từ 14.01.2019), EVFTA (có hiệu lực từ 01.08.2020), và UKVFTA (có hiệu lực từ tháng 01.01.2021). FTA thế hệ mới là gì? Thuật ngữ “FTA thế hệ mới” được sử dụng lần đầu tiên từ năm 2007 với các hiệp định thương mại tự do mà Liên minh châu Âu đã đàm phán với các đối tác thương mại của mình. Việc các thành viên của WTO thiếu đi sự đồng thuận dẫn đến sự bế tắc trong các vòng đàm phán Doha kể từ năm 2001. Đây được cho là nguyên nhân chính để thúc đẩy EU thực thi một chiến lược thương mại mới và chiến lược này chính thức được công bố từ năm 2006. Theo đó, EU cam kết phát triển và nâng cao quan hệ thương mại song phương với các đối tác. Từ đó, nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh thương mại của các nước EU trên toàn cầu. Với mục tiêu đó, vào năm 2007, EU bắt đầu khởi động các vòng đàm phán các hiệp định thương mại tự do “thế hệ mới” với các nước là đối tác thương mại của mình như Ấn Độ, Hàn Quốc và các nước ASEAN với cách tiếp cận toàn diện, gồm nhiều nội dung đổi mới về sở hữu trí tuệ, cạnh tranh, đầu tư, mua sắm chính phủ, hay phát triển bền vững. Ngoài các hiệp định thương mại tự do của EU với các đối tác thương mại như EU-Nhật Bản, EU-ASEAN, EU-Ấn Độ, FTA EU-Hàn Quốc, … thì các hiệp định thương mại tự do được đàm phán sau đó giữa nhiều đối tác thương mại lớn như Hiệp định đối tác thương mại và đầu tư xuyên Đại Tây Dương (T-TIP), Hiệp định đối tác toàn diện tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP),… cũng áp dụng cách tiếp cận toàn diện này. Đây đều được coi là các hiệp định thương mại tự do “thế hệ mới”. Sự khác biệt giữa FTA truyền thống và FTA thế hệ mới Các FTA truyền thống phân biệt với FTA thế hệ mới ở ba đặc điểm sau: Thứ nhất, các FTA thế hệ mới bao gồm cả các nội dung “phi thương mại”. Các nội dung này trước đây do lo ngại sẽ dựng nên các rào cản đối với thương mại nên đã từng bị đưa ra khỏi các vòng đàm phán WTO. Tuy nhiên, hiện nay trong bối cảnh mới lại được quan tâm bởi nó có ảnh hưởng ngày càng lớn đến vấn đề thương mại của các quốc gia. Những vấn đề “phi thương mại” trên có thể kể đến như lao động, phát triển bền vững, môi trường, quản trị tốt, … Thứ hai, các FTA thế hệ mới bao gồm nhiều nội dung mới hơn FTA truyền thống như mua sắm công, đầu tư, cạnh tranh, khuyến khích doanh nghiệp vừa và nhỏ, thương mại điện tử, … Thứ ba, các FTA thế hệ mới sẽ xử lý sâu sắc hơn FTA truyền thống về các vấn đề như quyền sở hữu trí tuệ, thương mại dịch vụ, thương mại hàng hoá, các quy tắc xuất xứ, … Chẳng hạn, so với các hiệp định WTO và các FTA truyền thống, thì FTA thế hệ mới có mức độ cam kết rộng và sâu sắc hơn, có thể cam kết cắt giảm thuế gần như là về 0% với hầu hết các hàng hoá và dịch vụ mà không có loại trừ. Qua các điểm khác nhau kể ở trên thì trong số các Hiệp định Thương mại tự do mà Việt Nam có ba hiệp định được coi là “FTA thế hệ mới”: Hiệp định Đối tác toàn diện tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP); Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam – EU (EVFTA); Hiệp định thương mại tự do giữa Việt Nam và Liên hiệp Vương quốc Anh và Bắc Ai-len (UKVFTA). Hiệp định RCEP (Hiệp định đối tác kinh tế toàn diện khu vực) gồm 16 nước (10 nước ASEAN và 6 nước đối tác) mặc dù "sinh sau đẻ muộn" so với CPTPP và EVFTA nhưng căn cứ theo nội hàm của nó thì cũng chưa được coi là FTA “thế hệ mới"./. Theo số liệu thống kê của Tổng cục Hải quan, trong quý II/2021, kim ngạch thương mại hai chiều giữa Việt Nam và EU đạt 14,02 tỷ USD, tăng 2,8% so với quý I/2021 và tăng 21,8% so với quý II/2020. Trong 06 tháng đầu năm 2021, kim ngạch thương mại hai chiều giữa Việt Nam và EU đạt 27,67 tỷ USD, tăng 18,4% so với cùng kỳ năm 2020. Xuất siêu của Việt Nam tăng 18% so với cùng kỳ năm 2020, ở mức 11,1 tỷ USD. Các số liệu trên cho thấy thương mại giữa Việt Nam và EU tăng trưởng khả quan với vai trò hỗ trợ từ Hiệp định EVFTA.  Có thể nói, Hiệp định EVFTA là một hiệp định thương mại toàn diện, chất lượng cao, mang lại nhiều lợi ích to lớn và thiết thực cho nền kinh tế, doanh nghiệp và người tiêu dùng của cả Việt Nam và Liên minh châu Âu, tạo ra động lực phát triển mạnh mẽ cho mối quan hệ đối tác hợp tác toàn diện giữa Việt Nam và EU. Ngoài những quy định và cam kết cơ bản như các Hiệp định thương mại thông thường như thương mại hàng hóa (gồm các quy định chung và cam kết mở cửa thị trường), quy tắc xuất xứ, hải quan và thuận lợi hóa thương mại, các biện pháp vệ sinh an toàn thực phẩm (SPS), các rào cản kỹ thuật trong thương mại (TBT), thương mại dịch vụ (gồm các quy định chung và cam kết mở cửa thị trường), đầu tư,…EVFTA còn có các quy định mới như cạnh tranh, doanh nghiệp nhà nước, trợ cấp, sở hữu trí tuệ, thương mại và phát triển bền vững, hợp tác và xây dựng năng lực, các vấn đề pháp lý - thể chế. Tại Chương 10 của Hiệp định, Việt Nam và EU đã đưa ra các cam kết, nghĩa vụ hướng đến việc đảm bảo khuôn khổ cạnh tranh bình đẳng trong thương mại, đầu tư giữa hai Bên, đảm bảo môi trường cạnh tranh lành mạnh cho các doanh nghiệp hoạt động tại các quốc gia thành viên Hiệp định, ngăn chặn và loại bỏ hành vi kinh doanh phản cạnh tranh trên thị trường, thúc đẩy hiệu quả kinh tế và phúc lợi người tiêu dùng. Theo Chuyên san Thương mại Việt Nam – EU, Quý II/2021 của Bộ Công Thương. Tham khảo thêm tại https://fta.moit.gov.vn/index.php?r=site%2Fdetail&id=295&ContentSearch%5Bcontent_has_fta%5D=1 Một số cam kết chính về cạnh tranh trong Hiệp định EVFTA Các cam kết về cạnh tranh trong Hiệp định EVFTA gồm một số nội dung chính như sau: Việt Nam và EU công nhận tầm quan trọng của môi trường cạnh tranh lành mạnh và các hành vi phản cạnh tranh có thể làm sai lệch sự vận hành đúng đắn của thị trường cũng như làm suy giảm lợi ích của quá trình tự do hóa thương mại. Trên cơ sở nguyên tắc đó, hai Bên cam kết áp dụng và duy trì khuôn khổ pháp luật cạnh tranh toàn diện trên cơ sở tự quyết nhằm xử lý các hành vi phản cạnh tranh như thỏa thuận hạn chế cạnh tranh, lạm dụng vị trí thống lĩnh và tập trung kinh tế gây cản trở cạnh tranh một cách đáng kể. Việt Nam và EU duy trì cơ quan chịu trách nhiệm, được trang bị phù hợp và có thẩm quyền cần thiết để thực thi đầy đủ và hiệu quả pháp luật cạnh tranh. Luật Cạnh tranh phải được thực thi một cách minh bạch và không mang tính phân biệt đối xử, tôn trọng các nguyên tắc công bằng trong tố tụng cạnh tranh cũng như quyền bảo vệ của đối tượng điều chỉnh. Các cam kết về cạnh tranh tạo ra môi trường cạnh tranh lành mạnh, thuận lợi hơn cho các doanh nghiệp Với những cam kết về cạnh tranh toàn diện, Hiệp định EVFTA đã tạo ra khuôn khổ pháp lý, cơ chế để các doanh nghiệp có cơ hội phát triển hoạt động kinh doanh, thương mại, đầu tư tại các nước thành viên trong môi trường kinh doanh lành mạnh, công bằng, không phân biệt đối xử. Các cam kết về cạnh tranh trong EVFTA tạo lập môi trường cạnh tranh hiệu quả cho tất cả các chủ thể tham gia hoạt động sản xuất, kinh doanh trên thị trường, thúc đẩy hiệu quả kinh tế và phúc lợi người tiêu dùng. Mặt khác, các cam kết về chính sách và luật cạnh tranh trong EVFTA là những công cụ pháp lý hữu hiệu bảo về quyền và lợi ích hợp pháp cho các chủ thể tham gia kinh doanh trên phạm vi lãnh thổ các nước thành viên. Theo đó, để đảm bảo hoạt động trong môi trường cạnh tranh hiệu quả, ngăn ngừa các hành vi phản cạnh tranh có khả năng làm sai lệch sự vận hành đúng đắn của thị trường hoặc làm giảm lợi ích trong hoạt động thương mại và đầu tư giữa Việt Nam và EU, các doanh nghiệp Việt Nam cũng cần lưu ý một số điểm như sau: Thứ nhất, các doanh nghiệp Việt Nam cần chủ động, tăng cường tìm hiểu các cam kết về chính sách cạnh tranh trong EVFTA thông qua các hình thức như thông tin đăng tải trên cổng thông tin điện tử https://fta.moit.gov.vn/, các hội thảo, hội nghị, tập huấn và đào tạo hướng dẫn doanh nghiệp của cơ quan nhà nước; từ đó nâng cao hiểu biết, nắm rõ các nội dung, tuân thủ và thực thi các cam kết về cạnh tranh trong EVFTA; Thứ hai, các doanh nghiệp cấn nắm rõ quy định về chính sách và pháp luật cạnh tranh các nước thành viên EVFTA trong quá trình hoạt động thương mại, đầu tư trong khuôn khổ Hiệp định; điều này sẽ giúp doanh nghiệp tránh được các rủi ro pháp lý có thể gặp phải liên quan tới vấn đề pháp luật cạnh tranh, chống độc quyền khi tham gia hoạt động thương mại trong khuôn khổ EVFTA. Thứ ba, việc nắm rõ các quy định pháp luật cạnh tranh và cam kết trong EVFTA giúp các doanh nghiệp kịp thời phát hiện, có thông tin đến cơ quan cạnh tranh về dấu hiệu các hành vi phản cạnh tranh trên thị trường; sử dụng các công cụ pháp lý về cạnh tranh để bảo vệ quyền lợi và lợi ích hợp pháp của doanh nghiệp. Thứ tư, các doanh nghiệp cần chủ động khai thác cơ hội, nâng cao năng lực cạnh tranh trong hoạt động sản xuất kinh doanh, thương mại, đầu tư theo Hiệp định; thông qua việc nâng cao chất lượng sản phẩm, dịch vụ, cạnh tranh về giá hàng hóa, dịch vụ, tăng cường các chương trình xúc tiến thương mại đến các thị trường EU, v.v… Để tìm hiểu và tham khảo các thông tin về pháp luật cạnh tranh các quốc gia EU, có thể truy cập trang điện tử của Ủy ban châu Âu European Commission tại: https://ec.europa.eu/competition-policy/index_en./. |
