(TECH MOSS) Thuốc hết hạn luôn đặt ra cho chúng ta nhiều câu hỏi khó nhằn. Hiệu quả của thuốc hết hạn là một bí ẩn với tất cả chúng ta. Bài viết chi tiết của Tech Moss sẽ cho bạn cái nhìn tổng quan về quản lý hạn dùng của thuốc.
Bệnh nhân thường có câu hỏi về ngày hết hạn của thuốc:
+ Tôi có thể dùng thuốc một cách an toàn nếu nó đã đến ngày hết hạn?
+ Có cách nào giúp bảo quản tốt thuốc hơn?
+ Những loại thuốc không bao giờ được sử dụng quá hạn sử dụng?
Đối với nhiều bệnh nhân, những câu hỏi này rất quan trọng. Nó liên quan mật thiết đến tác dụng sử dụng thuốc. Đây cũng là vấn đề ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe của người dùng. Điều đó có thể thấy việc quản lý hạn dùng của thuốc là điều hết sức quan trọng.
>>Xem thêm:
Hướng dẫn cách xếp thuốc khoa học dành cho nhà thuốc
Quản lý thuốc: Danh mục thuốc phòng chống dịch COVID-19 dừng xuất khẩu
Ngày hết hạn có nghĩa là gì?
Ngày hết hạn là ngày cuối cùng mà nhà sản xuất đảm bảo đầy đủ hiệu lực và độ an toàn của thuốc. Hầu hết các nhãn thuốc đều có hạn dùng; bao gồm thuốc kê đơn, thuốc không kê đơn (OTC) và thực phẩm chức năng.
Vì lý do pháp lý và trách nhiệm pháp lý, các nhà sản xuất sẽ không đảm bảo được tính ổn định của thuốc sau ngày hết hạn. Tuy nhiên, đối với hầu hết các loại thuốc, cách đặt hạn dùng khá cảm tính, thường là 2 hoặc 3 năm. Nhà sản xuất có thể tùy chọn để kiểm tra độ ổn định của thuốc. Trong thực tế, sự ổn định của thuốc có thể lâu hơn nhiều.
Dùng thuốc quá hạn dùng có nguy hiểm?
Ngày hết hạn của một loại thuốc được ước tính bằng cách sử dụng thử nghiệm độ ổn định theo tiêu chuẩn thực hành sản xuất tốt (GMP). Các sản phẩm thuốc thường có ngày hết hạn kéo dài từ 12 đến 60 tháng kể từ thời điểm sản xuất. Khi hộp đựng thuốc được mở ra lần đầu, ngày hết hạn ghi trên hộp không còn có ý nghĩa nữa. Tuy nhiên, thời hạn sử dụng thực tế của thuốc có thể lâu hơn ngày trên bao bì. Đây là kết luận dựa trên các nghiên cứu về độ ổn định của thuốc.
Chúng ta thường gặp thông tin hạn sử dụng như “không sử dụng sau …” hoặc “loại bỏ sau …” kể từ ngày mở nắp hộp đầu tiên. Nhưng tại sao những ngày hết hạn này sẽ khác nhau? Theo nhà sản xuất, tính ổn định của thuốc không thể được đảm bảo sau lần mở nắp ban đầu. Nhiệt độ, độ ẩm, ánh sáng và các yếu tố bảo quản khác có thể ảnh hưởng đến dược tính của thuốc.
Thuốc hết hạn có mất hiệu quả?
Hiệp hội Y khoa Hoa Kỳ (AMA) đã kết luận vào năm 2001 rằng thời hạn sử dụng thực tế của một số sản phẩm dài hơn ngày hết hạn được dán nhãn.
Kết quả này cho thấy nhiều thuốc có thể có thời hạn sử dụng kéo dài lâu hơn ngày hết hạn. Tuy nhiên, khó có người nào khẳng định được hạn dùng thực tế của thuốc.
Thời hạn sử dụng của thuốc sẽ phụ thuộc vào thành phần thuốc thực tế, các chất bảo quản, biến động nhiệt độ, ánh sáng, độ ẩm và các điều kiện bảo quản khác.
Có an toàn khi dùng thuốc hết hạn?
Câu trả lời có thể là có. Năm 1963, một nghiên cứu chỉ ra việc sử dụng tetracycline bị biến chất dẫn đến một dạng tổn thương ống thận (thận) được gọi là “Hội chứng Fanconi”. Tuy nhiên, hiện nay công thức của tetracycline không còn được bán trên thị trường; và các chuyên gia hoài nghi về kết luận này.
Các dạng bào chế rắn, như viên nén và viên nang, dường như có dược ổn định nhất sau ngày hết hạn. Các loại thuốc tồn tại trong dung dịch hoặc dưới dạng huyền phù hoàn nguyên và cần làm lạnh (như huyền phù amoxicillin), có thể không còn tác dụng nếu đã hết hạn. Thuốc mất tác dụng có thể sẽ rất nghiêm trọng. Đặc biệt là khi điều trị nhiễm trùng bằng kháng sinh.
Ngoài ra, tình trạng kháng kháng sinh có thể xảy ra với các thuốc điều trị phụ. Các loại thuốc dạng dung dịch, đặc biệt là thuốc tiêm, không nên sử dụng nếu đã xuất hiện kết tủa hoặc trông có vẻ đục hoặc đổi màu.
Các loại thuốc hết hạn có chứa chất bảo quản, chẳng hạn như thuốc nhỏ mắt, có thể không an toàn trước ngày hết hạn. Chất bảo quản hết tác dụng có thể cho phép vi khuẩn phát triển trong dung dịch.
Bạn có thể sử dụng EpiPen hết hạn không?
Nhà sản xuất khuyến cáo không nên sử dụng EpiPen sau ngày hết hạn. Nguyên nhân là vì epinephrine sẽ bị mất hiệu lực. Epipens được sử dụng trong các tình huống đe dọa đến tính mạng như sốc phản vệ. Do đó, sử dụng EpiPen đã hết hạn rất nguy hiểm.
Tuy nhiên, nghiên cứu năm 2017 về EpiPens đã hết hạn đã được công bố. Một đánh giá nhỏ về gần 40 EpiPen đã hết hạn sử dụng được thu thập từ các bệnh nhân cho thấy rằng các cây bút giữ lại 80% hàm lượng epinephrine ban đầu tới tận 4 năm sau ngày hết hạn. Hàm lượng epinephrine thấp nhất trong EpiPen Jr. quá hạn 30 tháng là 80%. Khoảng 65% EpiPens và 56% của EpiPen Jrs. vẫn còn chứa ít nhất 90% liều ban đầu.
EpiPen có hiệu quả trong các trường hợp khẩn cấp
Trong tình huống dị ứng không nguy hiểm đến tính mạng, nếu không có lựa chọn nào khác; có thể cân nhắc sử dụng EpiPen đã hết hạn nếu đó là lựa chọn duy nhất có sẵn. Tuy nhiên, phải đảm bảo EpiPen không đổi màu hoặc kết tủa trong dung dịch. Trong trường hợp này, EpiPen vẫn hiệu quả.
Những loại thuốc không nên dùng sau ngày hết hạn
Bằng các nghiên cứu thực tế, các nhà khoa học khuyến cáo:
+ Insulin được sử dụng để kiểm soát lượng đường trong máu trong bệnh tiểu đường. Thuốc có thể dễ bị biến chất sau ngày hết hạn.
+ Nitroglycerin đường uống (NTG), một loại thuốc dùng trị đau thắt ngực (đau ngực). Thuốc có thể mất hiệu lực nhanh chóng sau khi mở chai thuốc.
+ Vắc-xin, sinh phẩm hoặc các sản phẩm máu cũng có thể bị biến chất nhanh chóng sau khi hết hạn sử dụng.
Tetracycline có thể tạo ra một chất chuyển hóa độc hại.
+ Các loại thuốc có vẻ cũ: thuốc bột hoặc thuốc vụn, thuốc có mùi mạnh hoặc thuốc đã bị khô (như thuốc mỡ hoặc kem) nên được loại bỏ.
+ Một điểm quan trọng khác là các loại thuốc opioid. Loại bỏ ngay các thuốc hết hạn như hydrocodone và acetaminophen (Vicodin, Lotab, Norco) hoặc oxycodone càng sớm càng tốt do nguy cơ biến chất của thuốc.
Không nên sử dụng vacxin hết hạn sử dụng
Bảo quản thuốc đúng cách có thể giúp kéo dài hiệu lực của chúng. Phòng tắm và tủ thuốc không phải là nơi lý tưởng để lưu trữ thuốc. Nguyên nhân là do nhiệt độ và độ ẩm không đảm bảo. Tương tự, thuốc không nên được để trong xe hơi hoặc hộp đựng găng tay nóng, hoặc trong thời tiết quá lạnh. Thuốc vẫn ổn định nhất trong không gian khô, mát, tránh ánh sáng. Hãy luôn đóng kín nắp chai thuốc và luôn để thuốc xa tầm tay trẻ em và vật nuôi.
Có thể dùng thuốc hết hạn không?
Có nên dùng thuốc hết hạn hay không? Tốt nhất là chỉ nên sử dụng các loại thuốc KHÔNG hết hạn. Nếu một loại thuốc là cần thiết cho một bệnh mãn tính nghiêm trọng như bệnh tim, điều trị ung thư, động kinh hoặc dị ứng đe dọa đến tính mạng; bạn nên chuẩn bị sẵn các loại thuốc còn hạn sử dụng.
Tuy nhiên, nếu cần dùng thuốc trong trường hợp khẩn cấp, bạn vẫn có thể sử dụng thuốc quá hạn. Hiện vẫn không có bằng chứng nào cho thấy nguy hiểm khi dùng thuốc quá hạn. Bệnh nhân cũng nên lưu ý rằng nó có thể không tạo ra hiệu quả như mong muốn.
Nếu một loại thuốc cho một vấn đề sức khỏe nhỏ hết hạn, bạn vẫn có thể sử dụng tiếp. Đối với đau đầu, sốt hay đau nhẹ, bạn vẫn có thể dùng dược quá hạn. Mặc dù vậy, hiệu lực của thuốc có thể không đạt 100% hay vô tác dụng.
Giải pháp quản lý dược quá hạn
Đối với nhà thuốc, việc quản lý hạn dùng của thuốc sẽ dễ dàng hơn với hỗ trợ nhờ phần mềm quản lý nhà thuốc Moss Pharma. Bạn sẽ nhận được cảnh báo hạn dùng của các loại thuốc sắp hết hạn.
Các bất lợi khi sử dụng thuốchết hạn
Thuốc đã hết hạn không chỉ làm giảm hiệu quả điều trị mà còn gây nguy hiểm cho sức khỏe người sử dụng do có sự thay đổi trong thành phần hóa học của thuốc. Thuốc kháng sinh khi hết hạn có nguy cơ gây nên sự phát triển của vi khuẩn và gây thất bại trong điều trị nhiễm khuẩn, dẫn đến hiện tượng vi khuẩn kháng thuốc (nhờn thuốc). Một số dược chất khi hết hạn có thể phân hủy tạo ra một số chất độc cho cơ thể hoặc tạo ra các chất gây dị ứng, sốc phản vệ (trong trường hợp thuốc tiêm). Một khi thuốc đã quá hạn sử dụng, không có gì đảm bảo rằng thuốc sẽ còn an toàn và hiệu quả. Nếu thuốc đã hết hạn, hãy ngừng ngay việc sử dụng chúng.
Cách xác định hạn dùng của thuốc
Ở Việt Nam, Bộ Y tế có quy định: “Hạn dùng của thuốc là thời gian sử dụng được ấn định cho một lô thuốc mà sau thời hạn này thuốc không được phép sử dụng”. Nói một cách khác, hạn dùng của thuốc là thời hạn được ấn định cho một lô sản phẩm mà trước thời hạn đó sản phẩm vẫn còn đảm bảo các yêu cầu về tiêu chuẩn chất lượng, còn đạt hiệu quả điều trị trong điều kiện nếu được bảo quản đúng quy định.
Nên vứt bỏ những thuốc đã hết hạn.
Để đảm bảo an toàn cho sức khỏe bản thân, người bệnh nên tập thói quen kiểm tra hạn dùng của thuốc trước khi sử dụng. Hạn dùng thường được in trên bao bì của thuốc, trên các nhãn dính trên chai, lọ đựng thuốc, dập tên vỉ thuốc,... và được ghi theo thứ tự ngày, tháng, năm của năm dương lịch. Số chỉ ngày, tháng gồm hai con số hoặc tên tháng bằng chữ và số chỉ năm ghi bằng bốn chữ số hoặc hai con số cuối của năm. Ngày sản xuất, hạn dùng ghi trên nhãn được ghi đầy đủ hoặc ghi tắt bằng chữ in hoa là: NSX, HD, Mfg Date, Exp Date... tùy từng nhà sản xuất.
Ví dụ: Một lô thuốc có hạn dùng được ghi là HD: 050716 hoặc HD: 05072016 có nghĩa là trước ngày 5/7/2016 nếu được bảo quản theo đúng các điều kiện quy định, thuốc vẫn còn đảm bảo các yêu cầu về chất lượng và do đó được phép sử dụng.
Đối với thuốc phải sử dụng nhiều lần như: thuốc nhỏ mắt, mũi, tai... hoặc các loại thuốc dung dịch, hỗn dịch; các loại thuốc tiêm, phải dùng nhiều liều, nhiều lần mới hết một lọ thì còn có thêm một hạn dùng cho thuốc sau khi đã mở nắp, đã pha. Hạn sử dụng này thường tùy vào hướng dẫn của nhà sản xuất, có thể là: 1 hoặc 2 ngày, 1 tuần, 1 tháng... hoặc phải hủy ngay, chúng ta cần chú ý không dùng quá hạn dùng thứ hai này để đảm bảo an toàn cho sức khỏe. Vì vậy cũng có trường hợp hạn dùng trên bao bì của thuốc vẫn còn nhưng thuốc đã không còn sử dụng được nữa.
Bảo quản thuốc đúng cách
Lưu trữ thuốc ở nơi thích hợp là một cách để giúp đảm bảo các loại thuốc sẽ vẫn an toàn và hiệu quả cho đến ngày hết hạn dùng của chúng. Để chắc chắn, nên đọc kỹ hướng dẫn bảo quản của nhà sản xuất. Một số loại thuốc cần phải được bảo quản trong điều kiện đặc biệt như trong ngăn mát tủ lạnh (thuốc tiểu đường dạng tiêm insulin...), không được tiếp xúc với nhiệt độ cao hoặc tránh ánh sáng chiếu vào...
Khi bảo quản thuốc trong gia đình hãy chắc chắn tránh xa các thiết bị nóng và nơi có nhiều bụi bẩn, ẩm thấp do thay đổi nhiệt độ và độ ẩm, có thể ảnh hưởng đến tuổi thọ của thuốc. Một số người có thói quen để thuốc trong phòng tắm điều này có thể gây ảnh hưởng tới tác dụng của thuốc.
Tốt nhất là bảo quản thuốc ở nơi khô mát, chẳng hạn như một tủ thuốc riêng nếu không có điều kiện thì có thể bảo quản trong hộp lưu trữ hoặc một ngăn kéo riêng trong tủ của gia đình. Cần chú ý khóa lại vì trẻ em có nguy cơ bị ngộ độc thuốc hoặc những người khác có thể lạm dụng hoặc sử dụng sai.
Nếu thuốc có bao bì thì nên để trong bao bì nguyên bản của thuốc, kể cả bảng hướng dẫn sử dụng thuốc. Nên ghi chú thuốc cho trẻ em và người lớn riêng. Nếu thuốc quá hạn dùng phải bỏ đi, thay thuốc mới vào.
Cách xử lý với thuốc hết hạn trong gia đình
Thực tế, các thuốc được cất giữ trong tủ thuốc tại nhà rất dễ bị lãng quên, sử dụng sai và lạm dụng. Theo một tuyên bố của Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ (FDA): “Tỷ lệ lạm dụng thuốc kê đơn ở nước này đang ở mức đáng báo động, đặc biệt là số lượng các vụ ngộ độc ngẫu nhiên và quá liều do những loại thuốc này gây ra. Nghiên cứu cho thấy rằng nhiều loại thuốc kê đơn bị lạm dụng thu được từ gia đình và bạn bè, kể cả từ các tủ thuốc gia đình”.
Cuối cùng, thuốc hết hạn không chỉ có thể gây nguy hiểm cho những người được kê đơn mà còn có thể gây nguy hiểm cho trẻ em và vật nuôi nếu nhầm lẫn dùng phải. Vì thế, cần phải xử lý thích hợp các loại thuốc này. FDA khuyến cáo rằng một số ít các loại thuốc nên được xử lý bằng cách xả xuống bồn rửa hoặc nhà vệ sinh vì khi tình cờ tiếp xúc các loại thuốc này có thể gây hại hoặc đôi khi gây tử vong. Cách đơn giản nhất để xử lý là hãy bỏ các loại thuốc đã hết hạn trong nhà vào thùng rác.
Theo suckhoedoisong.vn