Thị trường chứng khoán biến động mạnh, tăng trưởng kinh tế chậm lại, và một báo cáo cho thấy các công ty Mỹ đã cắt giảm gần 10.500 nhân viên do chiến tranh thương mại, là những hậu quả cho thấy Mỹ đang chịu ảnh hưởng không nhỏ của thương chiến. Theo Business Insider, cuộc chiến giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới diễn biến xấu hơn trong vài tuần qua. Vì vậy, cả hai bên quyết định "đình chiến" với kỳ vọng "xây dựng các điều kiện" để nối lại đàm phán vào tháng 10 tới. Tuy nhiên, theo các nhà phân tích, dù đàm phán có thể được tiếp tục, những kết quả mang lại sẽ không nhiều, ngoại trừ việc tạm thời xoa dịu thị trường tài chính. Họ cho rằng chiến tranh thương mại là cuộc chiến là Tổng thống Mỹ Donald Trump khó có thể giành chiến thắng. Vì sao ông Trump khó giành chiến thắng? Có một thực tế là ngay từ đầu các mục tiêu trong chiến tranh thương mại của ông Trump đã mâu thuẫn với nhau, khiến chính quyền của ông không thể đưa ra một thỏa thuận được xem là một chiến thắng dành cho Mỹ. Thêm nữa, trong suốt quá trình này, các yêu cầu mâu thuẫn và chiến thuật của ông Trump đã đưa Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình vào vị thế mà ông và chính quyền của mình không thể thừa nhận và tuân thủ. Bắc Kinh có ba yêu cầu mà Washington phải tuân thủ để kết thúc chiến tranh thương mại. Thứ nhất là Mỹ phải tôn trọng chủ quyền quốc gia của Trung Quốc. Thứ hai, Mỹ phải gỡ bỏ toàn bộ thuế quan đã áp lên hàng hoá của Quốc từ khi chiến tranh thương mại bắt đầu. Thứ ba, Washington ngừng yêu cầu Trung Quốc nhập khẩu số lượng hàng hoá không tưởng từ Mỹ. Nhiều người đã quên mất rằng mục đích ban đầu của cuộc chiến thương mại này là nhằm khiến cho thị trường Trung Quốc trở nên công bằng hơn với doanh nghiệp Mỹ - chấm dứt việc ưu ái doanh nghiệp nội, ép buộc chuyển giao công nghệ và đánh cắp sở hữu trí tuệ. Trở lại báo cáo do Đại diện Thương mại Mỹ Robert Lighthizer gửi lên Quốc hội vào tháng 3/2018, trong đó ông liệt kê tất cả vấn đề này và việc Bắc Kinh vi phạm quy định của Tổ chức Thương mại Quốc tế (WTO). Tuy nhiên, cùng lúc đó, ông Trump ám ảnh với thâm hụt thương mại, muốn Trung Quốc mua nhiều hàng hoá của Mỹ hơn. Theo các nhà phân tích, trong thương mại song phương phức tạp, thâm hụt thương mại không có nhiều ý nghĩa. Lighthizer muốn có những thay đổi để khiến Trung Quốc trở thành một nền kinh tế thị trường tự do hơn, còn ông Trump muốn làm biến dạng thị trường Trung Quốc khi buộc nước này mua nhiều hàng hoá Mỹ hơn. Các nhà phân tích cho rằng mục tiêu của Lighthizer là theo chủ nghĩa tư bản còn của ông Trump là chủ nghĩa dân túy. Và hai tư tưởng này không đi cùng với nhau được. "Có rất nhiều cách trong ngắn hạn để làm giảm thâm hụt thương mại, nhưng lại khiến thị trường bị biến dạng", nhà kinh tế Lee Branstetter của Đại học Carnegie Mellon, nhận định. Hai mục tiêu mâu thuẫn này đã liên tục gây ra vấn đề trong các cuộc đàm phán. Trở lại tháng 12 năm ngoái, Trung Quốc cố gắng đàm phán một thỏa thuận tạm thời bằng cách hứa mua đậu tương Mỹ nhiều hơn. Các cuộc đàm phán tiếp diễn nhưng sau đó thất bại khi Bắc Kinh từ chối đáp ứng các yêu cầu mâu thuẫn của Mỹ. Nếu những mục tiêu của Lighthizer - khiến Trung Quốc mở cửa hơn với các doanh nghiệp Mỹ - được đáp ứng, có thể mục tiêu dân tuý của ông Trump - buộc các công ty Mỹ trở về nước - sẽ không thể đạt được. "Nếu Bắc Kinh giải quyết các vấn đề này, kết quả sẽ là thị trường Trung Quốc trở nên thân thiện hơn để doanh nghiệp Mỹ và phương Tây thiết lập cơ sở sản xuất tại nước này", nhà kinh tế Chad Bown của Viện Peterson Institute nhận định. "Việc này về cơ bản không đồng nhất với các ưu tiên bảo hộ kinh tế của chính quyền ông Trump - tập trung vào việc đưa hoạt động sản xuất trở về Mỹ, bất chấp việc này gây ảnh hưởng tới mọi lĩnh vực, bao gồm nông nghiệp và nông dân Mỹ". Vì sao ông Tập không thể thua? Mọi chuyện phức tạp hơn khi ở bên kia chiến tuyến là Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình - người không thể thua. Nguyên nhân đến từ các lý do thực tiễn và chính trị. Ở lý do thực tiễn, theo các nhà phân tích của Citigroup, kể cả khi Trung Quốc đồng ý mua thêm hàng hoá Mỹ để chấm dứt thâm hụt thương mại, Mỹ không thể có đủ hàng hoá để bán cho Trung Quốc mà không ảnh hưởng tới hoạt động thương mại với các đối tác khác hoặc thay đổi cơ cấu sản xuất trong nước. "Mỹ có thể tăng xuất khẩu sản phẩm đậu tương và thịt sang Trung Quốc trong ngắn hạn. Tuy nhiên, để đáp ứng việc tăng xuất khẩu thêm 1.200 tỷ USD hàng hoá sang Trung Quốc, bao gồm năng lượng, máy móc và sản phẩm công nghệ, đòi hỏi sự thay đổi lớn ở Mỹ và các tối tác thương mại hiện tại của Trung Quốc, cũng như tái cơ cấu hoạt động sản xuất những mặt hàng này tại Mỹ". Các nhà nghiên cứu của Citigroup cũng chỉ ra rằng, với các mặt hàng như thực phẩm, mô tô, thiết bị bán dẫn, sản phẩm hàng không vũ trụ, Mỹ đã hoặc đang gần mức công suất tối đa. "Chúng ta không thể sản xuất thêm nữa. Với sản phẩm năng lượng và gia cầm, Mỹ không có đủ hàng hoá để đáp ứng nhu cầu của Trung Quốc", các nhà phân tích của Citigroup cho biết. Theo các chuyên gia, cũng có những lý do chính trị khiến ông Tập không thể đáp ứng các yêu cầu của ông Trump. Từ khi các cuộc đàm phán sụp đổ hồi tháng 5, ông Tập bắt đầu sử dụng nhiều từ "đấu tranh" hơn, bao gồm 60 lần trong bài phát biểu vào tuần trước. Truyền thông nhà nước của Bắc Kinh cũng thường đề cập đến Mỹ như một cường quốc già nua đang cố gắng ngăn chặn sự nổi lên của nước này. Việc này cho phép Bắc Kinh đổ lỗi các vấn đề trong nước cho Mỹ và đẩy tinh thần dân tộc lên cao. "Chẳng có thỏa thuận nào để thực hiện cả. Thị trường chứng khoán thật ngốc nghếch khi tin vào điều đó", Anne Stevenson-Yang, người sáng lập công ty đầu tư chuyên thị trường Trung Quốc J Capital Markets, nhận định.
Phái đoàn Mỹ và Trung Quốc trong bữa tối thảo luận công việc sau hội nghị thượng đỉnh G20 ở Buenos Aires, Argentina, ngày 1/12. Ảnh: Reuters.
Cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung đang leo thang trở lại sau khi Mỹ tăng thuế với 200 tỷ USD hàng hóa Trung Quốc, dẫn đến động thái trả đũa tương tự của Trung Quốc nhằm vào 60 tỷ USD hàng hóa Mỹ.
Phó giáo sư Kinh tế Greg Wright từ Đại học California tại Merced (UCM) cho rằng dù đàm phán Mỹ - Trung có thể được nối lại,có ba nguyên nhân khiến cuộc xung đột thương mại giữa hai nước chưa thể hạ màn sớm và sẽgây tổn thương kinh tế lớn cho giới doanh nghiệp và người tiêu dùng ở cả hai phe. Lý do đầu tiên là các bất đồng cơ bản giữa Mỹ và Trung Quốc vẫn chưa có lối thoát. Tất cả bằng chứng tới nay đều cho thấy các nhà đàm phán của hai bên đạt được rất ít tiến triển trong nỗ lực giải quyết những bất đồng này. Điều cấp bách nhất mà Mỹ đặt ra là Trung Quốc phải thay đổi những đặc điểm căn bản của nền kinh tế, nhưng giới lãnh đạo Bắc Kinh lại không có động lực để làm điều đó. Mỹ tin chính phủ Trung Quốc can thiệp quá sâu nhưng lại không đủ vào cách vận hành của nền kinh tế. Vấn đề quan trọng nhất và tồn đọng lâu nhất là tốc độ tăng trưởng nhanh của nền kinh tế Trung Quốc trong những thập niên qua một phần là nhờ vào những chương trình trợ cấp lớn dành cho các công ty và ngành công nghiệp trọng điểm trong nước. Phía Mỹ muốn Trung Quốc phải minh bạch hơn về các chương trình trên, đồng thời cắt giảm, nếu không muốn nói là chấm dứt trợ cấp cho các doanh nghiệp nội địa. Bắc Kinh hiện cũng không hành động đủ mạnh để bảo vệ tài sản sở hữu trí tuệ của các công ty nước ngoài đang làm ăn tại Trung Quốc. Mức độ thực thi luật bảo vệ bản quyền còn yếu và các công ty Mỹ bị ép phải chuyển giao công nghệ cho các đối tác liên doanh Trung Quốc như là điều kiện kinh doanh ở nước này. Theo ước tính, các doanh nghiệp Mỹ chịu thiệt hại hàng trăm tỷ USD mỗi năm vì bị cưỡng ép chuyển giao công nghệ và tình trạng thực thi lỏng lẻo luật bảo vệ bản quyền ở Trung Quốc. Song Trung Quốc nhiều khả năng sẽ không chấm dứt các chương trình trợ cấp sản xuất công nghiệp hoặc siết chặt thực thi luật bảo vệ tài sản sở hữu trí tuệ trong ngắn hạn, một phần là bởi nền kinh tế Trung Quốc đang tăng trưởng chậm nhất trong hai thập kỷ qua, vậy nên, bất kỳ thay đổi lớn nào về chính sách cũng đều mang đến rủi ro. Trung Quốc có thể chuyển đổi mô hình kinh tế trong dài hạn nếu xuất hiện các động lực thích hợp nhưng vẫn chưa rõ liệu chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump có đủ kiên nhẫn để thỏa hiệp các mục tiêu ngắn hạn, từ đó tạo ra lộ trình dài hạn hướng đến một sân chơi công bằng hơn hay không. Lý do thứ hai khiến cuộc đối đấu thương mại Mỹ - Trung có thể còn kéo dài nằm ở lập trường đàm phán của Mỹ quá đặt nặng vào "cây gây" và xem nhẹ "củ cà rốt". Trước khi chiến tranh thương mại nổ ra, các công ty Trung Quốc đã đối mặt với mức thuế cao khi xuất khẩu hàng hóa sang Mỹ, trong đó có một số mức thuế áp đặt trước khi Trung Quốc gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) vào năm 2001. Các khoản thuế này có thể vẫn được duy trì bất chấp kết quả đàm phán thương mại Mỹ - Trung ra sao. Những khoản thuế chống bán phá giá có thể lên đến hàng trăm %, được áp đặt khi một sản phẩm được bán ở Mỹ với mức giá thấp một cách bất hợp lý. Tổng giá trị các khoản thuế này cao gần gấp đôi so với giá trị các khoản thuế mà Nhà Trắng đã áp đặt lên hàng hóa Trung Quốc trong cuộc chiến thương mại hiện nay. Trung Quốc không muốn bị xem là khuất phục trước sức ép từ Mỹ khi họ vốn đã phải chịu các mức thuế cao và không thể thương lượng. Do đó, đàm phán thương mại Mỹ - Trung chắc chắn sẽ tiếp tục bế tắc hoặc chỉ đạt được rất ít tiến triển nếu Washington không đưa thêm "cà rốt" cho Bắc Kinh, ví dụ như giảm các mức thuế chống bán phá giá hiện tại đối với hàng hóa Trung Quốc. Tổn thất mà cuộc chiến tranh thương mại gây ra ngày càng lớn, cả ở Trung Quốc lẫn Mỹ, và còn có thể lớn hơn nhiều vì tác động của các đòn thuế mới mà hai bên nhắm vào nhau. Khi thiệt hại Mỹ phải chịu không ngừng tăng, Tổng thống Trump càng cần quyết tâm ép Trung Quốc đưa ra nhượng bộ lớn để chứng minh rằng những tổn thất bấy lâu nay nền kinh tế và người tiêu dùng Mỹ hứng chịu là xứng đáng. Đây là lý do thứ ba khiến triển vọng kết thúc sớm chiến tranh thương mại Mỹ - Trung càng mờ mịt.
Đến nay, người tiêu dùng Mỹ có thể không chú ý đến các đòn thuế của Mỹ nhằm vào Trung Quốc vì chúng tác động đến hàng nghìn mặt hàng và trong một số trường hợp, để duy trì sức cạnh tranh và giữ thị phần, các công ty Mỹ chấp nhận chịu chi phí này khi các công ty xuất khẩu Trung Quốc tăng giá bán sản phẩm để bù đắp thiệt hại từ thuế. Dù vậy, theo một nghiên cứu gần đây của chi nhánh Cục Dự trữ Liên bang Mỹ ở New York, Đại học Columbia và Đại học Princeton, cuộc chiến thuế Mỹ - Trung đang khiến người tiêu dùng Mỹ thiệt hại khoảng 11 USD/tháng. Đây là con số không lớn nhưng cũng không phải quá nhỏ đến mức không cần quan tâm. Tổng thống Trump cũng tuyên bố sẽ áp thuế mọi mặt hàng Trung Quốc chưa bị đánh thuế trong những tháng tới nếu không đạt được một thỏa thuận với Bắc Kinh. Trong kịch bản đó, tăng trưởng kinh tế Mỹ có thể tổn thất 0,5 điểm phần trăm vào năm 2020 và 300.000 việc làm sẽ bị mất đi ở Mỹ, theo tổ chức tư vấn kinh tế Oxford Economics, Anh. Khi tác động tích lũy của các đòn thuế tăng dần theo thời gian, việc Mỹ phải đạt được các nhượng bộ lớn từ Trung Quốc để "bào chữa" cho những tổn thất nặng nề hơn càng trở nên cấp bách nhưng ít có khả năng Trung Quốc đồng ý với các nhượng bộ như vậy. Đây là lý do quan trọng khiến hầu hết các chuyên gia kinh tế đều nhất trí rằng chiến tranh thương mại không "dễ thắng" như lời Trump nói. Hồng Vân (Theo Conversation) |
