So biển là một trong những loài có độc tố tự nhiên có thể gây ngộ độc cho con người do người dân tưởng nhầm chúng với con sam biển. Ngộ độc do so biển thường xảy ra ở các miền ven biển. Khi bị ngộ độc so biển nếu không được cấp cứu kịp thời có thể gây tử vong. Phân biệt sam biển và so biểnSam biển, so biển là động vật giáp xác thân mềm, sống ở biển. Trên thế giới họ Sam (Xiphosuridae) có 4 loài, còn ở Việt Nam chỉ có 2 loài là sam biển (Tachypleus tridentatus) và so biển (Carcinoscorpius rotundicauda). Tachypleus tridentatus, dân gian gọi là sam biển (sam lớn). Khu vực phân bố của nó là các vùng ven biển. Môi trường sinh sống thiết yếu là các dải cát tại khu vực có thủy triều cao. Đuôi sam biển có gờ mặt lưng, hình tam giác. Sam biển sống thành từng cặp. Mỗi cặp sam làm tổ đều sinh sống kiểu một vợ một chồng và sống cùng nhau cho đến hết đời. Mỗi cặp sam đẻ nhiều trứng. Sau khi đẻ trứng, sam cái bò đi nơi khác. Trứng được phát triển thành ấu trùng, sam con và sam trưởng thành. Sam biển được khai thác, buôn bán tại và sử dụng làm thực phẩm. Sam biển không gây ngộ độc.  Carcinoscorpius rotundicauda, dân gian gọi là so biển (sam nhỏ). Khu vực phân bố của nó cũng là ven biển. Môi trường sinh sống thiết yếu là các lạch nước ngọt. So biển có hình hài rất giống sam biển, nhưng kích thước nhỏ hơn sam biển và không đi theo thành từng cặp. Chiều dài thân của so biển thường khoảng 20 - 25 cm (không kể đuôi), toàn thân màu xanh nâu đậm, đuôi không có gờ mặt lưng, tiết diện cắt ngang của đuôi có dạng hình trứng hay tròn. Trong so biển có độc tố tetrodotoxin. Độc tố này tập trung chủ yếu ở trong buồng trứng. Đặc biệt vào mùa sinh sản, độc tố này có nồng độ càng cao. Tính nguy hiểm của độc tố này rất lớn vì chúng có thể lây lan sang các bộ phận khác. Độc tố tetrodotoxins, là một độc tố thần kinh mạnh, có khả năng gây liệt cơ hô hấp, ngưng thở, gây tử vong nhanh với liều độc rất thấp. Hiện nay chưa có thuốc giải độc. Độc tố tetrodotoxin (như độc tính của độc tố ở cá nóc) tan trong nước, không bị nhiệt phá huỷ (nấu chín hay phơi khô, sấy, độc chất vẫn tồn tại). Chất độc có thể bị phân huỷ trong môi trường kiềm hay acid mạnh. Tetrodotoxin cho vào dung dịch HCl (axit Clohydric) 0,2 đến 0,3% sau 8 giờ mới bị phân huỷ; hoặc đun sôi (100oC) thì sau 6 giờ mới giảm được một nửa độc tính; chỉ phá hủy hoàn toàn độc tính phải đun sôi ở 200oC trong 10 phút. Ở Việt Nam cũng như trên thế giới từ trước đến nay, chưa có trường hợp nào ngộ độc chết người do ăn sam biển nhưng nhiều trường hợp ngộ độc chết người do ăn so biển đã được ghi nhận. Nguyên nhân là do không biết so biển có chứa độc tố cực mạnh nên đã dùng để chế biến thức ăn và một số trường hợp do nhầm so biển là sam biển. Triệu chứng bị ngộ độc do độc tố của so biểnNgười ăn phải thịt so biển, sau khi chất độc Tetrodotoxins ngấm vào cơ thể sẽ có những triệu chứng sau: Sau khi ăn phải so biển, chất Tetrodotoxins được hấp thu nhanh qua đường tiêu hóa trong khoảng 10 - 15 phút, đạt nồng độ cao nhất trong máu sau 20 phút và chỉ mấy giờ sau các triệu chứng ngộ độc sẽ xuất hiện. Nạn nhân có thể thiệt mạng nếu không được đưa đến bệnh viện kịp thời.
Xử trí ngộ độc
Lưu ý, chỉ gây nôn khi bệnh nhân tỉnh và không gây nôn nếu là trẻ em, vì dễ bị sặc. Sau khi gây nôn nên uống một tuýp than hoạt, uống oresol bù điện giải. Sam biển, so biển là động vật giáp xác thân mềm, sống ở biển. Trên thế giới họ Sam (Xiphosuridae) có 4 loài, còn ở Việt Nam chỉ có 2 loài là sam biển (Tachypleus tridentatus) và Ss biển (Carcinoscorpius rotundicauda). Phân biệt con so và con sam Sam biển (sam lớn): sống ở các vùng ven biển, quanh các dải cát sạch tại khu vực có thủy triều cao. Đuôi sam biển có gờ mặt lưng, hình tam giác. Sam biển sống từng cặp, mỗi cặp làm tổ để sinh sống cùng nhau. Sam đẻ nhiều trứng, trứng phát triển thành ấu trùng, sam con và thành sam trưởng thành. Sam trưởng thành nặng từ 1,5 -2kg. Sam biển được khai thác, buôn bán và sử dụng làm thực phẩm. Sam biển không gây ngộ độc. So biển: sống ở ven biển, nơi các lạch nước ngọt. Có hình hài rất giống sam biển, nhưng kích thước nhỏ hơn và không đi theo thành từng cặp. Đuôi không có gờ mặt lưng, tiết diện cắt ngang của đuôi có dạng hình trứng hay tròn. Kích thước tối đa của so là 25cm, trọng lượng dưới 1kg. So biển có độc tố Tetrodotoxin giống như cá nóc. Độc tố của so biển là Tetrodotoxin (như độc tính của độc tố ở cá nóc), tan trong nước, không bị nhiệt phá huỷ (nấu chín hay phơi khô, sấy, độc chất vẫn tồn tại). Chất độc có thể bị phân huỷ trong môi trường kiềm hay acid mạnh.Tetrodotoxin cho vào dung dịch HCl (axit Clohydric) 0,2 đến 0,3% sau 8 giờ mới bị phân huỷ; hoặc đun sôi (100oC) thì sau 6 giờ mới giảm được một nửa độc tính; chỉ phá hủy hoàn toàn độc tính phải đun sôi ở 200oC trong 10 phút. Tetrodotoxin (TTX) C11 H17 O8 N3 là chất độc thần kinh, rất độc, gây tử vong cao, chất này cũng được phân lập từ một số loại vi khuẩn như Epiphytic bacterium, Vibrio species, Pseudomonas species (Yasumoto 1987), ở da và nội tạng con sa giông, kỳ nhông, bạch tuộc vòng xanh, cóc, cá nóc… Độc tố tetrodotoxins, là một độc tố thần kinh mạnh, có khả năng gây liệt cơ hô hấp, ngưng thở, gây tử vong nhanh với liều độc rất thấp (LD50 theo đường miệng đối với chuột nhắt là 334 μg/kg). Hiện nay chưa có thuốc giải độc. Ở Việt Nam cũng như trên thế giới từ trước đến nay, chưa có trường hợp nào ngộ độc chết người do ăn Sam biển nhưng nhiều trường hợp ngộ độc chết người do ăn So biển đã được ghi nhận. Nguyên nhân các trường hợp mắc đa số là do cố tình ăn và một số trường hợp do nhầm so biển là sam biển dùng so biển để chế biến món ăn. Triệu chứng bị ngộ độc do độc tố của so biển: - Xuất hiện triệu chứng sau khi ăn từ 30 phút đến 60 phút. - Triệu chứng chung của các trường hợp ngộ độc là biểu hiện các dấu hiệu về thần kinh như: cảm giác tê môi, miệng, tay, chân và quanh vùng môi miệng; trạng thái thần kinh li bì, lơ mơ; toàn thân biểu hiện mệt; khó thở, huyết áp hạ... Xử trí khi ngộ độc: - Phát hiện có dấu hiệu sớm (còn tỉnh táo): cần gây nôn chủ động; chuyển bệnh nhân nhanh chóng đến cơ sở có điều kiện về hồi sức cấp cứu (bệnh viện). - Chống rối loạn tim mạch, hô hấp, thần kinh và tiết niệu bằng dịch truyền, thuốc điều trị triệu chứng, thở ô xy, thở máy nếu suy hô hấp, máy tạo nhịp, lợi tiểu, lọc thận tùy theo biểu hiện của bệnh. Cách phòng chống ngộ độc so biển Mọi người cần biết cách phân biệt chắc chắn giữa sam biển và so biển (sam lông, sam nhỏ) để không bị nhầm lẫn, gây hậu quả đáng tiếc. Tuyệt đối không được dùng so biển làm nguyên liệu thực phẩm dưới bất kỳ hình thức nào. Các ngư dân cần loại bỏ ngay so biển khi đánh bắt được và mọi người tuyệt đối không kinh doanh so biển. Các cơ quan chức năng cần tăng cường giám sát, kiểm soát an toàn thực phẩm trong đánh bắt, kinh doanh và tiêu dùng thủy sản; tăng cường kiểm soát tại các tàu cá, bến cung cấp cá, cơ sở bán cá biển để bảo đảm không có so biển được lưu thông trên thị trường. Để tránh bị ngộ độc, tuyệt đối không nên ăn các loại hải sản lạ, không ăn những loại hải sản có sẵn độc tố đã được cảnh báo. Khi ăn hải sản mà có các biểu hiện buồn nôn, tê đầu lưỡi... phải khẩn trương đến cơ sở y tế để được khám, cấp cứu kịp thời, tránh trường hợp đáng tiếc xảy ra. Người tiêu dùng nên chọn mua hải sản cũng như thực phẩm ở những cửa hàng uy tín, có giấy phép kinh doanh.... Tập huấn, đào tạo nhân viên y tế ở các tuyến để nâng cao năng lực hệ thống y tế trong việc chẩn đoán, cấp cứu và điều trị ngộ độc thực phẩm do độc tố so biển. |
