Những khái niệm cơ bản liên quan tới tài nguyên giáo dục mở Đã 3 số liên tục, kể từ số tháng 07 tới số tháng 09/2012, Tin học & Đời sống đã giới thiệu với các bạn độc giả một chuỗi các bài về các giấy phép mở Creative Commons cho các tư liệu sáng tạo mở, về cách thức ghi công - ghi nhận quyền (các) tác giả của các tư liệu đó, và một chút về cách tìm kiếm và sử dụng kho tư liệu mở khổng lồ bằng tiếng nước ngoài trên thế giới theo một cách thức văn minh và tôn trọng các quyền sở hữu trí tuệ, đặc biệt trong kỷ nguyên thông tin số hiện nay. Loạt bài đó đã gợi mở cho chúng ta một cách thức tiếp cận với mục đích để không chỉ khai thác, sử dụng các nguồn tài nguyên mở khổng lồ có sẵn và vô tận của thế giới, mà còn hướng tới việc tạo ra, sản xuất ra các kho tài nguyên mở tiếng Việt, phục vụ cho những nhu cầu học tập nghiên cứu của người Việt, dựa vào, trước hết, nguồn nhân lực khổng lồ của hơn 20 triệu người Việt đang làm việc trong khu vực giáo dục hiện nay, với sự trợ giúp của các công cụ CNTT-TT và, tất nhiên, Internet. Một điều trùng hợp ngẫu nhiên xảy ra vừa mới đây đúng theo cách tiếp cận này, là Hội nghị Tài nguyên Giáo dục Mở - OER (Open Education Resources) Thế giới năm 2012 vừa được UNESCO tổ chức tại Paris, thủ đô nước Pháp, từ 20-22/06/2012. Bổ sung thêm vào việc triển lãm các thực tiễn tốt nhất thế giới trong các chính sách về OER, những sáng kiến và các chuyên gia kỷ niệm lần thứ 10 diễn đàn UNESCO 2002 khi lần đầu tiên đã đưa ra khái niệm “OER”, các quốc gia thành viên của UNESCO đã nhất trí thông qua Tuyên bố Paris về OER, kêu gọi các Chính phủ hỗ trợ sự phát triển và sử dụng OER. Tuyên bố khuyến cáo các quốc gia thành viên UNESCO, trong đó có Việt Nam: Khuyến khích nâng cao nhận thức và sử dụng OER. Để hưởng ứng lời kêu gọi trên, từ số này trở đi, Tin học & Đời sống sẽ giới thiệu tới các bạn độc giả loạt bài về OER và các vấn đề liên quan
với mục đích hướng tới việc xây dựng kho OER tiếng Việt. 1. Các Tài nguyên Giáo dục Mở (OER) là gì? OER đã nổi lên như một khái niệm với tiềm năng lớn để hỗ trợ cho sự biến đổi giáo dục. Trong khi giá trị giáo dục của nó nằm trong ý tưởng sử dụng các tài nguyên như một phương pháp giao tiếp hữu cơ của các chương trình giảng dạy trong các khóa giáo dục (như học tập dựa vào tài nguyên), thì sức mạnh làm biến đổi của nó nằm trong sự dễ dàng truy cập tới các tài nguyên như vậy, khi được số hóa, có thể được chia sẻ qua Internet. Điều quan trọng, chỉ có một yếu tố khác biệt chủ chốt giữa OER và bất kỳ tài nguyên giáo dục nào khác: giấy phép tạo thuận lợi để tái sử dụng, tùy biến tiềm tàng, mà không có yêu cầu phải xin phép trước từ người nắm giữ bản quyền. 2. OER là y hệt như học tập điện tử e-learning? Nội dung được cấp phép mở có thể được sản xuất trong bất kỳ vật mang nào: văn bản trên giấy, video, âm thanh hoặc đa phương tiện dựa vào máy tính. Nhiều khóa học e-learning có thể dựa vào OER, nhưng điều này không có nghĩa là OER nhất thiết là e-learning. Quả thực, nhiều tài nguyên mở đang được sản xuất ra hiện nay - trong khi có khả năng chia sẻ trong một định dạng số - thì chúng cũng có khả năng in ấn ra được. Đưa ra những thách thức chung về băng thông rộng và sự kết nối tại một số quốc gia đang phát triển, có thể thấy rằng một tỷ lệ phần trăm cao các tài nguyên phù hợp cho giáo dục đại học tại các quốc gia như vậy được chia sẻ như những tài nguyên in ấn được ra giấy, hơn là đang được thiết kế để sử dụng trong e-learning. 3. OER có là y hệt như với học tập mở /
giáo dục mở? Học tập mở là một tiếp cận cho giáo dục, tìm kiếm để loại bỏ tất cả những rào cản không cần thiết cho việc học tập, trong khi nhằm tới để cung cấp cho học viên cơ hội thành công hợp lý trong một hệ thống giáo dục và huấn luyện được tập trung vào các nhu cầu đặc thù của họ và được định vị trong nhiều lĩnh vực học tập. Nó kết hợp vài nguyên tắc chủ chốt: Cơ hội học tập nên là suốt đời và nên nhấn mạnh cả vào giáo
dục và huấn luyện. Cung cấp việc học tập nên là mềm dẻo sao cho những học viên có thể ngày càng có khả năng lựa chọn được, ở đâu, khi nào, những gì và làm thế nào họ sẽ học, cũng như nhịp độ ở đó họ sẽ học. Tất cả danh sách này miêu tả, trong khi sử dụng có hiệu quả OER có thể đưa ra sự thể hiện thực tế cho một số các nguyên tắc đó, thì 2 khái niệm là khác biệt nhau về cả phạm vi và ý nghĩa. 4. OER có liên quan tới khái niệm học tập dựa vào tài nguyên
không? Lưu ý về học tập dựa vào các tài nguyên, về cơ bản, có ý nghĩa gì? Nó có nghĩa là việc dịch chuyển khỏi lưu ý truyền thống về 'giáo viên nói' khi truyền đạt chương trình giảng dạy; một tỷ lệ đáng kể những thay đổi của giao tiếp giữa các học viên và giáo viên không phải là tiếp xúc mặt đối mặt, mà là diễn ra thông qua sử dụng các phương tiện khác khi cần thiết. Điều quan trọng, tiếp xúc mặt đối mặt diễn ra thường không liên quan tới các dạng hỗ trợ khác cho học viên, ví dụ, các sách chỉ dẫn, thảo luận ngang hàng theo nhóm hoặc công việc thực tế. Học tập dựa vào tài nguyên không đồng nghĩa với giáo dục từ xa (Distance Education). Thay vào đó, học tập dựa vào tài nguyên đưa ra một cơ sở cho việc biến đổi văn hóa dạy học khắp tất cả các hệ thống giáo dục để xúc tác cho các hệ thống đó đưa ra giáo dục chất lượng tốt hơn tới được số lượng học viên nhiều hơn đáng kể. Nhiều khóa học và chương trình ở tất cả các mức độ giáo dục bây giờ kết hợp sử dụng tăng cường các tài nguyên được thiết kế để dạy học, khi các giáo viên đã học được những hạn chế của các chiến lược dựa vào bài giảng để truyền đạt thông tin tới các học viên. Để tóm tắt: Không có mối quan hệ trực tiếp giữa OER và học tập dựa vào tài nguyên. Dù vậy, việc liên kết OER và học tập dựa vào tài nguyên đưa ra một cơ hội để làm đòn bẩy cho cả 2 một cách có hiệu quả nhất. 5. Giấy phép mở - mở thế nào? Một phổ rộng lớn các khung pháp lý đang nổi lên để điều hành cách mà OER được cấp phép sử dụng. Một số khung pháp lý đơn giản cho phép việc sao chép, nhưng những khung khác cung cấp cho những người sử dụng để tùy biến các tài nguyên mà họ sử dụng. Được biết tốt nhất trong số các khung đó là khung cấp phép Creative Commons (www.creativecommons.org). Nó cung cấp các cơ chế pháp lý để đảm bảo rằng các tác giả của các tư liệu có thể giữ lại được sự thừa nhận đối với tác phẩm của họ trong khi cho phép tác phẩm được chia sẻ, có thể tìm cách để hạn chế hoạt động thương mại nếu họ muốn, và có thể nhằm tới để ngăn chặn mọi người khỏi việc áp dụng nó nếu phù hợp. Vì thế, một tác giả mà áp dụng một giấy phép Creative Commons (CC) cho tác phẩm của họ đặc biệt tìm cách để giữ lại bản quyền đối với tác phẩm đó, nhưng đồng ý - thông qua giấy phép - bỏ đi một số quyền. Nói một cách khác, một tác phẩm mà (các) tác giả gắn cho nó một giấy phép CC là để họ giữ lại một số quyền (Some Rights Reserved), tác phẩm đó không thuộc về miền công cộng, nơi mà không có quyền nào được giữ lại cả
(No Right Reserved), nhưng tác phẩm đó cũng không ở dạng (các) tác giả giữ lại tất cả các quyền (All Rights Reserved) (Xem bài “Các giấy phép Creative Commons cho các tư liệu mở”, đăng trên tạp chí Tin học & Đời sống, số tháng 7/2012 để có thêm thông tin chi tiết). '(Xuất bản) truy cập mở'; hoặc Xuất bản truy cập mở thường tham chiếu tới các xuất bản phẩm nghiên cứu của một số dạng có liên quan theo một giấy phép mở. OER tham chiếu tới các tư liệu dạy và học được phát hành theo một giấy phép như vậy. Rõ ràng, đặc biệt trong giáo dục đại học, có một sự chồng lấn, khi mà các xuất bản phẩm nghiên cứu thường tạo thành một phần quan trọng của toàn bộ tập hợp các tư liệu mà các học viên cần để truy cập tới các nghiên cứu hoàn chỉnh của chúng một cách thành công, đặc biệt ở mức độ sau đại học. Dù vậy, sự khác biệt dường như đáng giá áp dụng vì nó cho phép thảo luận và lên kế hoạch có sắc thái hơn về các dạng giấy phép mở nào có thể là phù hợp nhất cho các dạng tài nguyên khác nhau. TÓM LƯỢC Trần Lê |