Có bao giờ bạn nghe câu nói “Đừng so sánh bản thân với người khác” hay tự hỏi “Đến bao giờ thì mình mới thôi so sánh với người khác?". Vốn là bản năng của con người, việc so sánh với người khác khó có thể bỏ và cũng không nên bỏ. Show
Vậy có cách nào để so sánh tốt hơn? Thuyết so sánh xã hội là gì?Thuyết so sánh xã hội (Social comparison theory) được đề xuất bởi nhà tâm lí xã hội học Leon Festinger vào năm 1954. Để tự đánh giá bản thân, con người so sánh khả năng, ý kiến, giá trị, thái độ, địa vị, tài sản, vẻ bề ngoài,... của mình với một hoặc một nhóm người.  Có hai trường hợp so sánh xã hội được áp dụng. Trước hết là so sánh bản thân với một tiêu chuẩn khách quan, phổ biến. Giả dụ, để đánh giá năng suất lao động của bản thân, chúng ta sẽ so sánh với trung bình cộng năng suất của những đồng nghiệp cùng vị trí trong công ty. Từ đó, ta rút ra kết luận là mình đang ở đâu. Tuy nhiên, khi thiếu đi những tiêu chuẩn khách quan, chúng ta có xu hướng so sánh mình với những người xung quanh, dựa trên những điểm tương đồng như giới tính, tuổi tác, kinh nghiệm. Ví dụ, chúng ta hay so sánh mình với bạn học cũ sau mỗi dịp họp lớp. So sánh xã hội được chia làm hai loại là so sánh trên (upward social comparion) và so sánh dưới (downward social comparison). So sánh trên (Upward social comparison )So sánh trên là quá trình bạn đánh giá bản thân trước một người mà bạn thấy hơn mình trong một khía cạnh nhất định. Lối so sánh này thường dẫn tới nỗ lực tự phát huy bản thân qua việc học hỏi, tìm kiếm thông tin, bài học, kinh nghiệm từ những người hơn ta. Trong sự nghiệp, chúng ta thường áp dụng so sánh trên để thúc đẩy bản thân nỗ lực hơn. Chẳng hạn, ta so sánh mình với những người làm có thâm niên hơn, thành thạo hơn trong cùng lĩnh vực mình theo đuổi. Tuy nhiên, việc này cũng khiến nhiều người rơi vào cái bẫy position bias (tạm dịch: thiên kiến vị trí). 'Thiên kiến vị trí' mô tả khuynh hướng so sánh bản thân với những người ở "nhóm trên" nhưng lại bỏ qua những người ở "nhóm dưới". Một ví dụ thường thấy của việc này là khi một người so sánh bản thân với những người có cuộc sống sung túc, thú vị và thành công hơn trên mạng xã hội. Từ đó, họ có cảm giác bất an và đố kỵ. So sánh dưới (Downward social comparison)Trái ngược với so sánh trên, so sánh dưới là quá trình cá nhân đánh giá bản thân với một người kém hơn họ ở mặt nào đó. Một số giả thuyết cho rằng khi có sự đe dọa về mặt tâm lý (psychological threat), con người có xu hướng so sánh dưới. Bởi vì, so sánh dưới có ảnh hưởng tích cực lên lòng tự trọng, cảm xúc và tinh thần. Một ví dụ nhỏ là khi chúng ta có nhận được kết quả không tốt trong bài thi, so sánh với những bạn có kết quả kém hơn sẽ dễ chịu hơn phần nào. Hay đôi khi bạn có thể cảm thấy tận thế là khi một mình bạn rớt môn nhưng niềm vui là khi cả lớp bạn đều rớt. Cũng tương tự như so sánh trên, quá "chìm đắm" vào việc so sánh dưới cũng không tốt cho bạn. Các nghiên cứu sau này đưa ra giả thuyết rằng, so sánh dưới giúp tăng lòng tự tôn hơn là cải thiện bản thân. Ví dụ, so sánh điểm số của mình với những người kém hơn có tác dụng an ủi tạm thời, nhưng về lâu dài có thể lấy mất động lực để bạn cố gắng. KếtNếu để mắt đến một chút về những suy nghĩ của chúng ta hằng ngày, có thể bạn sẽ thấy được mình đã ít nhiều so sánh bản thân với người khác. Dù là so sánh trên hay so sánh dưới, chúng ta đều dựa vào đó để lấp đầy khoảng bất định về bản thân. Cả hai kiểu so sánh đều tồn tại mặt tốt và xấu của nó. Điều chúng ta có thể làm tốt hơn là xác định, suy ngẫm và đánh giá lại những nhận định của bản thân, từ đó định vị mình tốt hơn trong xã hội. Xin hãy hiểu rằng chúng ta không thể nào ép người khác trở thành một người khác nữa mà không phải họ. Họ là một cá thể, và đó là màu sắc riêng khiến họ trở thành một người đặc biệt, không lẫn vào ai trong hàng tỷ con người trên thế giới này.Ai cũng muốn có một tình yêu đẹp như trong phim, hoặc nếu không cũng là một tình yêu đẹp như họ mong muốn. Chúng ta đều có những hình mẫu lý tưởng, sống phải là một người thế này, trong tình yêu phải là một ai đó giống như thế kia. Bất cứ lúc nào ta cũng có thể đặt mình ở phía dưới để nhìn lên một tượng đài nào đó. Chúng ta đánh giá mức độ mình đang ở đâu, nhưng không bao giờ ngang bằng hoặc vượt quá cái tượng đài kia. Phần lớn các cuộc cãi nhau trong tình yêu đều xuất phát từ sự đố kị và sự không bằng lòng. Phụ nữ có thể yếu đuối trong tình yêu, nhưng cũng là kiểu người hay đem tình yêu ra để xem xét: Tình yêu của mình đã thực sự tốt đẹp? Bởi vì thời hiện đại có quá nhiều thứ đã được người ta khám phá ra. Những bộ phim tình cảm, những tiểu thuyết tình yêu, những người đàn ông như từ trong mơ bước ra khiến cho tình yêu hiện thực trở thành một cái gì đó quá thô tục, xấu xí. Phụ nữ vốn chuộng cái đẹp, nên họ đem những gì mà họ cảm thấy chưa ổn ra để so sánh cốt sao cho họ được thoả mãn bản thân mình. Có một câu nói mà tôi thấy phụ nữ rất hay nói với người yêu của họ, đó là: “Tại sao anh không giống như…?” Hay “Tại sao anh không…?” Đàn ông và phụ nữ về bản chất đã không giống nhau, từ phong cách sống cho đến suy nghĩ. Nếu bạn đã cố đặt người mình yêu vào trong hình mẫu của một ai đó thì họ sẽ chẳng còn là họ nữa. Bạn yêu người đó vì điều gì? Chẳng phải vì anh ấy làm những điều không hề hợp với ý bạn đó sao? Đàn ông sẽ dễ dàng tự ái nếu chúng ta cứ bắt anh ấy phải làm những điều mà anh ấy không muốn. Đặc biệt là phải làm theo một người đàn ông nào đó mà bạn đặt ra cho anh ấy. Anh ta sẽ nghĩ tình yêu của bạn không dành cho anh ta, mà là dành cho một người khác. Nếu bạn muốn đàn ông của mình phải giống như một soái ca, suốt ngày mặc áo sơ mi như doanh nhân, thì biết đâu anh ấy lại chỉ muốn thoải mái trong chiếc áo phông hay quần jeans. Nếu bạn muốn người đàn ông của mình mỗi sáng đều phải hôn bạn thì biết đâu anh ấy chỉ muốn được ăn món bạn nấu mỗi khi thức dậy… Xin hãy hiểu rằng chúng ta không thể nào ép người khác trở thành một người khác nữa mà không phải họ. Họ là một cá thể, và đó là màu sắc riêng khiến họ trở thành một người đặc biệt, không lẫn vào ai trong hàng tỷ con người trên thế giới này. Trong tình yêu, nóng giận dễ khiến người ta đi đến con đường cùng đó là nói hết những gì mà bản thân muốn hoặc khó chịu ra. Nhưng đó không phải là xấu xa gì. Đó là sự chân thật. Còn việc lúc nào cũng đặt người mình yêu vào một đường đua, cái đích là một ai đó và bắt họ phải cố chạy cho về cái đích ấy thực sự là một việc vô lý. Hạnh phúc không phải là đi theo con đường của người khác, mà là được đi trên con đường mà mình đã chọn. Đó là cuộc phiêu lưu, đó là khám phá mới lạ mà ta chưa từng bắt gặp ở đâu cả. Đừng đem tình yêu của mình ra so sánh, hoặc hạ thấp nó để theo đuổi một thứ không hợp với mình. Có rất nhiều người đã cố gắng thay đổi để vừa ý người mình yêu, nhưng cuối cùng vẫn đi tới chia tay vì nó vẫn không phải là điều cuối cùng mà người kia muốn. Đừng so sánh, cũng đừng bao giờ bắt mình phải giống với ai đó mà chúng ta không muốn. Nếu ta có thể giống như một người khác thì chúng ta sinh ra đã trở thành họ. Tình yêu không đáng để bị đánh giá hay đem ra so sánh, nó chỉ đẹp đẽ khi là chính nó, đứng một mình nó ở một vị trí duy nhất. Khi đó bạn sẽ thấy nó là một tượng đài. |
