Facebook đã khởi đầu cho kỷ nguyên của truyền thông xã hội. Mặc dù Orkut và MySpace đã xuất hiện trước đó, nhưng Facebook mới là nơi bắt đầu chia sẻ dữ liệu, đăng lên dòng thời gian của bạn bè và nhiều tính năng khác. Theo Statista, Facebook là mạng xã hội trực tuyến nhiều người sử dụng nhất thế giới, với khoảng 2,93 tỷ USD người dùng trên toàn cầu tính đến quý I năm 2022. Mặc dù nhiều người nghĩ rằng thời hoàng kim của Facebook đã qua và nó giờ chỉ như công cụ hoài cổ dành cho thế hệ thiên niên kỷ và thế hệ Z đời đầu, nhưng Facebook vẫn là mạng xã hội mà người Mỹ dành nhiều thời gian nhất mỗi ngày trong năm 2021. TikTok và Twitter lần lượt xếp thứ hai và thứ ba. Facebook xuất hiện khi nào? Facebook ra mắt vào ngày 4/2/2004 với tên gọi ban đầu là thefacebook.com. Mạng xã hội này được tạo ra với mục đích là để cập nhật “thư mục thông tin cho sinh viên đại học”. Các sinh viên Đại học Harvard có thể đăng ảnh của chính họ và thông tin cá nhân về mình, chẳng hạn như lịch học và các câu lạc bộ họ tham gia. Mạng xã hội này nhanh chóng lan toả đến các trường danh tiếng khác. Đến tháng 6/2004, hơn 250.000 sinh viên từ 34 trường đã đăng ký. Năm 2005 là một năm quan trọng đối với công ty. Tên gọi ban đầu đã có chút thay đổi. Gã khổng lồ truyền thông xã hội cắt chữ “the” để tên gọi đơn giản hơn. Facebook cũng giới thiệu ý tưởng “gắn thẻ” mọi người trong các bức ảnh được đăng lên trang. Với thẻ, mọi người xác định chính họ và những người khác trong các hình ảnh mà những người bạn trên Facebook có thể nhìn thấy. Facebook cho phép người dùng tải lên số lượng ảnh không giới hạn. Đến cuối năm 2005, Facebook có 6 triệu người dùng hoạt động hàng tháng. Đến năm 2006, ngoài sinh viên đại học, bất kỳ ai trên 13 tuổi cũng sẽ được đăng ký sử dụng Facebook. Kiểu tương tác bằng nút “Like” thu hút nhiều công ty sử dụng mạng xã hội này để marketing và quảng cáo. Vào tháng 2/2012, Facebook đã nộp đơn xin trở thành công ty đại chúng. Đợt phát hành cổ phiếu lần đầu ra công chúng (IPO) vào tháng 5 đã huy động được 16 tỷ USD, mang lại cho Facebook giá trị thị trường là 102,4 tỷ USD.  Mark Zuckerberg, người đồng sáng lập Facebook. Ai là người sáng lập Facebook? Lấy cảm hứng từ một bình luận về nỗ lực xây dựng trang web xã hội trước đây có tên “Facemash”, Mark Zuckerberg cùng với những người bạn ở Harvard là Eduardo Saverin, Andrew McCollum, Dustin Moskovitz và Chris Hughes đã thành lập Facebook. Người đầu tiên đăng bài trên Facebook là ai? Mặc dù không có nhiều bằng chứng về bài đăng đầu tiên trên Facebook, nhưng mọi người đều đoán rằng tài khoản Facebook đầu tiên không ai khác chính là người sáng lập ra nó - Mark Zuckerberg. Tài khoản của Mark Zuckerberg là ID thứ tư được tạo trên Facebook. Ba tài khoản trước đó có thể được tạo để thử nghiệm và đã bị xoá sau đó. Mất bao lâu để tạo nên Facebook? Theo cuộc phỏng vấn của Mark Zuckerberg với Business Insider vào năm 2016, anh chỉ mất 2 tuần để phát triển phiên bản đầu tiên của Facebook, chỉ hai tuần để xây dựng một nền tảng mà sau này thu hút hàng tỷ người dùng trên khắp thế giới, thống trị internet. Meta Platforms, công ty mẹ đã đổi tên thương hiệu, có giá trị thị trường gần 500 tỷ USD Mỹ tính đến tháng 7 năm 2022, theo Statista. Mạng xã hội Facebook đã xuất hiện và tồn tại ở Việt Nam được một thời gian khá lâu. Nhưng nó chỉ thực sự sôi động và đi vào đời sống của người dân khoảng từ giữa năm 2012 đến nay. Theo số liệu thống kê, số lượng tài khoản facebook ở Việt Nam hiện nay khoảng trên 30 triệu, một con số khá lớn so với tổng số dân trên 90 triệu người. Nếu trừ đi số tài khoản ảo, không hoạt động, và số người có trên một tài khoản, theo cá nhân người viết, số người thực sự sử dụng mạng xã hội facebook cũng phải trên 15 triệu người. Đây là một con số rất lớn đối với một mạng xã hội hiện nay. Vậy mạng xã hội facebook có những đặc điểm, ưu điểm gì và ở Việt Nam facebook đã làm được những gì mà chỉ một thời gian ngắn đã thu hút được số lượng người tham gia cực lớn như vậy? Trước hết, facebook là mạng xã hội chuyển tải những thông tin vô cùng phong phú, đã dạng. Có thể nói, tất cả những lĩnh vực, khía cạnh của cuộc sống con người, xã hội đều được chuyển tải trên facebook. Các thông tin được chuyển tải dưới nhiều hình thức như chữ viết, âm thanh, hình ảnh (ảnh và video). Sự đa dạng, phong phú của thông tin trên facebook chính là sự đa dạng sở thích, mối quan tâm của từng cá nhân trong đời sống xã hội hiện nay. Sức lan tỏa nhanh, với chỉ một vài thao tác nhấp chuột (chia sẻ) là thông tin có thể chuyển tải tới hàng ngàn người, hàng vạn người trong một thời gian rất ngắn. Ai dùng facebook đều biết, một tài khoản facebook kết nối tối đa với 5000 người, chưa kể các trang fanpage (trang cộng đồng). Nếu một thông tin, hoặc một bài viết có giá trị, nhiều người thích, thì chỉ trong một thời gian ngắn, thông tin đó sẽ được chuyển tải tới vài chục, vài trăm ngàn người theo hình thức chia sẻ đa tầng, đa cấp…không những vậy, thông tin trên mạng xã hội facebook còn đi vào mọi hang cùng ngõ hẻm trên khắp đất nước, tất cả những nơi đã kết nối với mạng Internet và sóng điện thoại. Một điểm khá thú vị nữa của facebook, là diễn đàn phản hồi, đánh giá, nhận xét và bình luận, trao đổi, tranh luận đối với các thông tin được loan tải trên facebook. Đây là một tính năng quan trọng của facebook. Với ưu thế vượt trội về khả năng chuyển tải thông tin và sự đa dạng phong phú của thông tin được chuyển tải, mạng xã hội facebook đã làm được gì, có vai trò gì ở Việt Nam hiện nay? Với sức mạnh vượt trội của số lượng người dùng và sức lan tỏa ghê gớm, mạng xã hội facebook ở Việt Nam chính là nơi công khai hóa các thông tin trong một xã hội còn nhiều bưng bít và cấm đoán ở Việt Nam. Có thể lấy một ví dụ rất sinh động mới xảy ra gần đây để minh họa cho điều này. Khi phong trào phản đối chặt hạ cây xanh ở Hà Nội mới diễn ra, những kẻ có trách nhiệm trong vụ việc vẫn theo lối mòn cũ, tức là bưng bít và đưa thông tin không đúng sự thật nhằm che dấu mục đích và chối tội. Đó là, đỗ lỗi cho các nhà tài trợ yêu cầu chặt hạ cây xanh, nói dối về số lượng cây xanh đã bị chặt hạ, bưng bít số tiền công dùng để chặt hạ cây xanh…nhưng những thông tin trên mạng xã hội facebook đã vạch trần những điều dối trá và những thông tin bị bưng bít của nhà cầm quyền một cách ngoạn mục: các nhà tài trợ không hề yêu cầu chặt cây, mà các nhà tài trợ được yêu cầu tài trợ để trồng cây xanh; số lượng cây xanh bị chặt hạ chỉ trong mấy ngày là hơn 2000 cây, chứ không phải 500 cây như nhà cầm quyền đã thông báo; số tiền dùng để chặt hạ cây xanh là con số khủng khiếp tới mức vô lý, trên 35 triệu đồng để chặt hạ một cây xanh. Đặc biệt, số tiền đánh dấu cây xanh bị chặt hạ, dùng nước vôi quét quanh gốc cây mà được trả công lên tới 650.000 VND/ 1 cây. Ngoài việc phanh phui vụ chặt hạ cây xanh, một minh chứng cho việc công khai hóa còn thể hiện qua những thông tin tuyệt mật, được công khai về tài sản của một số quan chức cao cấp ở Việt Nam thông qua trang Chân Dung Quyền Lực loan tải trên mạng xã hội facebook và Internet… Mạng xã hội faecbook ở Việt nam là môi trường phản biện tuyệt vời đối với các văn bản, các quyết định và chính sách thiếu cơ sở khoa học, vi phạm hiến pháp và trái pháp luật. Theo số liệu của bộ Tư Pháp, chỉ trong vòng 10 tháng đầu năm 2014 đã có hơn 9000 văn bản có dấu hiệu vi hiến, trái pháp luật được các bộ ngành và địa phương ban hành. Với một môi trường như ở Việt Nam, nơi mà các văn bản, chính sách được ban hành bất chấp hiến pháp và pháp luật, lại chưa hề có cơ chế phản biện của người dân, thì mạng xã hội facebook đã trở thành môi trường, kênh phản biện hữu hiệu nhất hiện nay. Gần đây nhất, chúng ta thấy các quyết định sai trái, đã bị hủy bỏ do phản biện của người dân (có sự đóng góp quan trọng của những người dùng facebook), đó là dự định tịch thu phương tiện của người sử dụng rượu bia khi tham gia giao thông; dự định chặt hạ 6.700 cây xanh của Hà Nội; vụ lấp sông Đồng nai… Một vai trò vô cùng quan trọng của mạng xã hội facebook ở Việt nam mà chúng ta không thể không nhắc tới. Facebook là môi trường kết nối những mối quan tâm chung, những người cùng chí hướng và facebook cũng là bệ phóng cho những hoạt động chung vì cộng đồng. Từ những sở thích cá nhân, như chia sẻ thú vui chim, cá, đá, cây tới những quan tâm mua bán hàng hóa, hội họp bạn bè đồng hương, cùng lớp, cùng trường…đều được thực hiện đơn giản và thuận tiện trên facebook. Nhưng cao hơn nữa, facebook còn kết nối những mối quan tâm chung, vì cộng đồng như hoạt động từ thiện, các hoạt động xã hội dân sự. Những nhóm từ thiện ra đời và hoạt động rất hiệu quả như nhóm Cứu Lấy Dân Oan, Bữa Cơm Dân Oan…vv.. các nhóm xã hội dân sự cũng mọc lên như nấm sau mưa trên facebook và đã kết nối được những người cùng chí hướng. Đó là những con người tham gia vào các hoạt động của xã hội dân sự, các hoạt động bảo vệ nhân quyền, và cao hơn nữa là những hoạt động đấu tranh dân chủ cho Việt nam. Có thể nói, mạng xã hội facebook là môi trường, là không gian tuyệt vời cho các hoạt động nhân quyền, dân chủ ở Việt nam. Những vai trò và ý nghĩa của mạng xã hội facebook nêu trên là kết quả của những hoạt động của cá nhân và cộng đồng trên không gian Internet. Nhưng vẫn còn một câu hỏi, tại sao có sự bùng nổ về số lượng và sự tham gia sôi nổi, nhiệt tình của những người tham gia facebook? Câu trả lời là, facebook là môi trường để mỗi cá nhân tự thể hiện bản thân mình dễ dàng, thuận tiện và tuyệt vời nhất. Nhu cầu tự thể hiện bản thân, là nhu cầu quan trọng nhất, trong hệ thống nhu cầu của con người, mà nhà tâm lý học Abraham Maslow (người Mỹ) đã nhắc tới. Ở Việt Nam, môi trường để cá nhân tự thể hiện bản thân đã bị bóp méo, biến dạng bởi chế độ chính trị và người ta không thể tìm thấy ở đâu môi trường tự thể hiện bản thân tuyệt vời như trên mạng xã hội facebook. |
