Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đặt ra vấn đề phải xây dựng bộ máy công an sao cho tinh gọn, thiết thực, chuyên sâu, hiệu quả. Người chỉ rõ: “Cách tổ chức công an phải giản đơn, thiết thực, tránh cái tệ quá hình thức, giấy má”(1). Trong đó, Người đặc biệt quan tâm việc xây dựng, kiện toàn và phát huy tổ chức bộ máy Công an nhân dân trên cơ sở: “Công an phải có kế hoạch... Tốt nhất là công an đi bước trước”(2).  Người nhấn mạnh: “Xây dựng bộ máy công an nhân dân. Tức là công an phải có tinh thần phục vụ nhân dân, là bạn dân. Đồng thời phải dựa vào các đoàn thể mà tổ chức và giáo dục nhân dân trong công việc phòng gian trừ gian, để nhân dân thiết thực giúp đỡ công an”(3). Trải qua gần 77 năm xây dựng, chiến đấu và trưởng thành của lực lượng Công an nhân dân đã minh chứng tính đúng đắn, khoa học và sáng tạo trong những luận điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh về xây dựng tổ chức bộ máy Công an nhân dân các cấp. Chủ trương của Đảng, Nhà nước ta về xây dựng tổ chức bộ máy Công an nhân dân tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả Đảng và Nhà nước ta luôn chú trọng đến công tác xây dựng tổ chức bộ máy Công an nhân dân, coi đây là vấn đề mang tính chiến lược, cấp thiết và lâu dài. Nghị quyết số 18-NQ/TW ngày 25/10/2017 của Hội nghị lần thứ sáu Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII về “Một số vấn đề về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả” đã xác định mục tiêu tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả, phù hợp với cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Nghị quyết đã xác định rõ nhiệm vụ, giải pháp cụ thể đối với lực lượng vũ trang nói chung: “Xây dựng đề án riêng rà soát, kiện toàn, sắp xếp tổ chức bộ máy đáp ứng yêu cầu xây dựng lực lượng quân đội, công an theo hướng cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại; bảo đảm tăng cường sự lãnh đạo tuyệt đối, trực tiếp về mọi mặt của Đảng đối với lực lượng vũ trang, phù hợp với quy định chung của hệ thống chính trị và tính đặc thù của từng lực lượng”. Căn cứ các quy định của Hiến pháp, Luật Tổ chức Chính phủ, Đảng ủy Công an Trung ương và Bộ Công an đã chủ động lãnh đạo, chỉ đạo, tiến hành nghiên cứu, báo cáo Bộ Chính trị về chủ trương, định hướng xây dựng Đề án “Một số vấn đề tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy Bộ Công an tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả” (Đề án số 106). Bộ Công an là đơn vị đi đầu, tiên phong trong thực hiện Nghị quyết Hội nghị Trung ương lần thứ 6 khóa XII về sắp xếp, đổi mới, nâng cao hiệu lực, hiệu quả của bộ máy chính trị. Sau khi Đề án số 106 được thông qua, Đảng ủy Công an Trung ương tiếp tục tham mưu với Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 22-NQ/TW ngày 15/3/2018 về “Tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy Bộ Công an tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả”. Nghị quyết số 22-NQ/TW nêu rõ định hướng về tổ chức bộ máy Bộ Công an, thể hiện sự quan tâm của Đảng đối với lực lượng Công an nhân dân với 6 nguyên tắc cơ bản: đảm bảo tính ổn định và phát triển; khắc phục trùng lặp về chức năng, nhiệm vụ; không tổ chức cấp trung gian, bảo đảm tỷ lệ cân đối giữa các đơn vị nghiệp vụ, chiến đấu với đơn vị làm nhiệm vụ bảo đảm; chú trọng bố trí, sử dụng đơn vị nghiệp vụ chuyên sâu; việc triển khai sắp xếp tinh gọn bộ máy không làm ảnh hưởng đến chất lượng, hiệu quả công tác, bảo đảm an ninh, trật tự và các mặt công tác công an... Trong đó, nhấn mạnh dù thay đổi tổ chức bộ máy nhưng chức năng, nhiệm vụ của Bộ Công an không thay đổi. Đây là nội dung quan trọng, đặt cơ sở chính trị cho việc xây dựng tổ chức bộ máy ngành Công an tập trung, thống nhất, chuyên sâu, tinh gọn đầu mối, hoạt động hiệu lực, hiệu quả, tăng cường lực lượng cho cơ sở theo hướng “Bộ tinh, tỉnh mạnh, huyện toàn diện, xã bám cơ sở”, là căn cứ để Chính phủ ban hành Nghị định số 01/2018/NĐ-CP quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Bộ Công an. Xây dựng tổ chức bộ máy Công an nhân dân tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả Trong quá trình xây dựng, hoàn thiện và kiện toàn tổ chức bộ máy, Đảng ủy Công an Trung ương, Bộ Công an quán triệt các nguyên tắc tổ chức, quản lý tập trung, thống nhất, chuyên sâu theo từng lĩnh vực công tác, kết hợp quản lý theo ngành với quản lý theo lãnh thổ và bố trí theo cấp hành chính. Tiến hành tách cơ quan quản lý nhà nước với tổ chức sự nghiệp; quy định rõ trách nhiệm, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của từng cấp, từng tổ chức, đơn vị Công an. Đến nay, tổ chức bộ máy Công an nhân dân đã hình thành hai lực lượng chiến đấu chủ yếu là lực lượng An ninh nhân dân và Cảnh sát nhân dân; tổ chức bộ máy thống nhất từ Bộ đến Công an các địa phương; quan hệ phối hợp hiệp đồng tác chiến giữa các lực lượng, các đơn vị và các cấp công an ngày càng chặt chẽ, hiệu quả. Cùng với việc kiện toàn tổ chức trong mỗi giai đoạn, Đảng ủy Công an Trung ương, Bộ Công an đều xác định rõ nguyên tắc bố trí lực lượng và có những định hướng cụ thể; ban hành nhiều quy định về tăng cường phân công, phân cấp toàn diện trên các lĩnh vực cho Công an các đơn vị, địa phương. Việc phân công, phân cấp các mặt công tác đã đáp ứng được yêu cầu, nhiệm vụ công tác, chiến đấu của lực lượng Công an qua các thời kỳ. Việc phân cấp đã phân định rõ phạm vi, trách nhiệm của mỗi đơn vị, mỗi cấp trong từng lĩnh vực; bảo đảm các hoạt động được liên tục, ổn định, kịp thời, chính xác và đồng bộ theo đúng quy định của pháp luật. Qua thực hiện phân cấp đã nâng cao hiệu lực, trách nhiệm và phát huy tính chủ động, sáng tạo của đội ngũ lãnh đạo, chỉ huy các cấp; khắc phục tình trạng chồng chéo, trùng lặp giữa các lực lượng, các cấp trong thực thi nhiệm vụ, góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước về an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội và chất lượng các mặt công tác của lực lượng Công an nhân dân. Triển khai thực hiện Nghị quyết số 22-NQ/TW và Nghị định số 01/2018/NĐ-CP, Đảng ủy Công an Trung ương, Bộ Công an đã tiến hành sắp xếp tinh gọn tổ chức bộ máy trong toàn lực lượng theo mô hình hoạt động mới, tổ chức bộ máy các cấp bước đầu tinh gọn, đi vào hoạt động cơ bản ổn định, không bị gián đoạn. Tại Bộ Công an: giải thể 06 Tổng cục, trong đó có 04 Tổng cục đã hoạt động liên tục suốt gần 40 năm theo Nghị định số 250-CP ngày 12/6/1981 của Hội đồng Chính phủ, qua đó bảo đảm sự lãnh đạo từ Bộ đến Cục được nhanh hơn, chính xác, kịp thời, không qua cấp trung gian; hợp nhất các đơn vị tương đồng về chức năng, nhiệm vụ, các đơn vị không rõ nhiệm vụ, đối tượng công tác hoặc có chức năng, nhiệm vụ liên quan chặt chẽ với nhau mà trong quá trình hoạt động bắt buộc phải có cơ chế phối hợp, qua đó đã giảm 55 đơn vị cấp cục và 287 đơn vị cấp phòng; sắp xếp, thu gọn các đơn vị sự nghiệp công lập. Đối với Công an địa phương: sáp nhập 20 đơn vị Cảnh sát phòng cháy, chữa cháy và cứu nạn, cứu hộ với Công an tỉnh, thành phố và tổ chức thành một đầu mối đơn vị cấp phòng thuộc Công an cấp tỉnh; sáp nhập một số đơn vị có cùng chức năng, nhiệm vụ... qua đó đã giảm 532 đơn vị cấp phòng, giảm trên 1.000 đầu mối cấp đội. Đây được xem là một cuộc “cách mạng” lớn, toàn diện, triệt để nhất về tổ chức, làm thay đổi tích cực các mặt công tác của lực lượng Công an nhân dân từ trước đến nay. Tính đến cuối tháng 12/2019, Bộ Công an đã điều động, bố trí 35 lãnh đạo Tổng cục (gồm 27 đồng chí giữ chức vụ Cục trưởng, giám đốc Công an tỉnh; 02 đồng chí giữ chức vụ Phó Cục trưởng; 02 đồng chí đến Ban nghiên cứu giúp việc Bộ trưởng; 04 đồng chí nghỉ công tác đến độ tuổi thực hiện chế độ hưu trí theo quy định). Điều động, bố trí 421 lãnh đạo Cục: 418 đồng chí lãnh đạo Cục giữ các chức vụ Cục trưởng, Phó Cục trưởng, Giám đốc, Phó Giám đốc Công an địa phương; 01 đồng chí Cục trưởng đến Ban nghiên cứu giúp việc Bộ trưởng; 02 đồng chí Cục trưởng nghỉ công tác đến độ tuổi thực hiện chế độ hưu trí theo quy định. Bước đầu giảm biên chế cơ quan Bộ, tăng cường cho Công an địa phương 2.669 cán bộ. Để tránh phân tán nguồn lực, Bộ Công an đã rà soát, xác định lại nhu cầu và bố trí cán bộ các đơn vị cơ quan Bộ trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh và thành phố Đà Nẵng phù hợp với yêu cầu nhiệm vụ theo mô hình tổ chức mới(4). Tính đến ngày 01/6/2019, biên chế đang công tác ở cơ quan Bộ giảm 1.322 cán bộ, chiến sĩ. Trong năm 2020, tiếp tục điều động 1.166 cán bộ, chiến sĩ thuộc các Cục trực thuộc Bộ, các Học viện, Trường Công an nhân dân về Công an địa phương; trong đó có 24 lãnh đạo, chỉ huy và 55 cán bộ đến nhận công tác tại Công an các địa phương(5). Từ cuối năm 2018 đến năm 2021, biên chế cơ quan Bộ tiếp tục giảm từ 15% đến 17% tổng biên chế đang công tác của toàn lực lượng(6). Tuy nhiên, việc tổ chức bộ máy Công an nhân dân thời gian qua vẫn còn một số hạn chế về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, tổ chức bộ máy và bố trí lực lượng, phân công, phân cấp các mặt công tác. Vấn đề phân công, phân cấp chưa tập trung, thống nhất; phân công, phân cấp về trách nhiệm, quyền hạn chưa rõ ràng, phù hợp giữa các đơn vị trực thuộc Bộ và Công an địa phương, dẫn đến tình trạng chồng chéo hoặc lỏng lẻo trong quản lý. Việc điều chỉnh, sắp xếp tổ chức bộ máy chưa thật sự khoa học, hợp lý, có nơi, có lúc còn nóng vội. Tổ chức bộ máy của một số đơn vị thay đổi nhiều lần, thiếu tính ổn định, tác động đến tư tưởng và động lực làm việc của cán bộ, chiến sĩ, gây lãng phí tài sản, vật tư và kinh phí của Nhà nước. Vấn đề tổ chức bộ máy bố trí theo bốn cấp hành chính từ Bộ đến cơ sở chưa thật sự phát huy hiệu lực trong công tác đảm bảo an ninh, trật tự. Việc điều chỉnh, bố trí lực lượng, đổi mới phương thức và biện pháp công tác chưa theo kịp sự phát triển của tình hình. Công an cấp cơ sở chưa thực sự phát huy sức mạnh tổng hợp và dựa vào quần chúng nhân dân, có lúc, có nơi còn quan liêu, hành chính, nghiệp vụ đơn thuần. Công tác quản lý nhà nước về an ninh, trật tự theo ngành và lãnh thổ có biểu hiện chồng chéo về chức năng, nhiệm vụ của các ngành khác... Tình hình thế giới, khu vực và trong nước có thể tiếp tục có nhiều diễn biến phức tạp, khó dự báo, các nguy cơ lớn đe dọa sự tồn vong của chế độ và sự bình yên của đất nước chưa được đẩy lùi trong khi các nguy cơ khác tiếp tục nảy sinh. Sự nghiệp bảo vệ an ninh, trật tự đứng trước nhiều khó khăn và thách thức trong bối cảnh toàn cầu hóa và chủ động, tích cực hội nhập quốc tế, trước sự tác động mạnh mẽ của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư và các mối đe dọa, thách thức an ninh phi truyền thống và truyền thống đan xen... đòi hỏi lực lượng Công an nhân dân phải tiếp tục đổi mới về nhận thức, tư duy, nâng cao trình độ khoa học và công nghệ, về chiến lược, sách lược, phương châm, biện pháp công tác và tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy, bố trí lại lực lượng, cải tiến, nâng cao năng lực lãnh đạo, chỉ huy, điều hành để đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ trong tình hình mới. Giải pháp tiếp tục xây dựng và hoàn thiện tổ chức bộ máy Công an nhân dân tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả Một là, tăng cường sự lãnh đạo tuyệt đối, trực tiếp về mọi mặt của Đảng đối với công tác xây dựng tổ chức bộ máy Công an nhân dân. Tiếp tục phát huy vai trò nòng cốt, gương mẫu của các cấp ủy đảng, thủ trưởng Công an các đơn vị, địa phương trong việc quán triệt, chỉ đạo thực hiện có hiệu quả Nghị quyết số 18-NQ/TW và Nghị quyết số 22-NQ/TW của Bộ Chính trị. Làm tốt công tác thông tin, tuyên truyền để cán bộ, chiến sĩ hiểu rõ ý nghĩa khoa học, sự cần thiết về việc sắp xếp bộ máy Bộ Công an, cần xác định đây là cuộc “cách mạng” không chỉ dừng ở việc đổi mới cách thức tổ chức, vận hành bộ máy mà còn là cuộc đấu tranh lớn về tư tưởng trong mỗi cán bộ, chiến sĩ và trong từng đơn vị công an. Cùng với đó, thường xuyên quán triệt, cụ thể hóa quan điểm của Đảng về đổi mới, sắp xếp hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả; chủ trương cải cách tư pháp, cải cách hành chính; chủ trương của Đảng về xây dựng lực lượng Công an nhân dân đến năm 2030 cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới. Hai là, triển khai nghiêm túc, có hiệu quả kế hoạch của Bộ Công an về cơ cấu lại đội ngũ cán bộ theo Quy định số 02-QĐ/ĐUCA ngày 22/8/2019 về khung tiêu chuẩn, tiêu chí bố trí cán bộ ở 04 cấp Công an (cấp bộ, cấp tỉnh, cấp huyện, cấp xã) và Kế hoạch số 376/KH-BCA-X01 ngày 01/11/2019 của Bộ trưởng Bộ Công an về cơ cấu lại đội ngũ cán bộ ở các cấp Công an. Tập trung nghiên cứu bố trí đủ biên chế, tăng cường cho các lĩnh vực công tác, chiến đấu theo hướng tập trung, thống nhất, chuyên sâu theo đối tượng, địa bàn, mục tiêu, tuyến và lĩnh vực trọng điểm với nguyên tắc một cơ quan thực hiện nhiều việc và một việc chỉ giao cho một cơ quan chủ trì thực hiện và chịu trách nhiệm chính. Bố trí, điều chỉnh tỷ lệ biên chế giữa các lực lượng, giữa Công an các cấp phải phù hợp chức năng, nhiệm vụ, khoa học và hợp lý, cơ động và mang tính chiến đấu cao nhằm thực hiện tốt chủ trương: “Tăng cường cho lực lượng trực tiếp chiến đấu hướng về cơ sở trong Công an nhân dân” đảm bảo luôn có đủ khả năng đáp ứng tốt nhất mọi yêu cầu của cuộc đấu tranh bảo vệ an ninh quốc gia, bảo đảm trật tự, an toàn xã hội kể cả trong những trường hợp, tình huống đột xuất, bất ngờ. Ba là, cần gắn kết chặt chẽ xây dựng tổ chức bộ máy Công an các cấp với đổi mới, nâng cao chất lượng công tác cán bộ trong Công an nhân dân. Tiếp tục thực hiện chủ trương tinh giản biên chế và cơ cấu lại đội ngũ cán bộ theo mô hình tổ chức mới. Chú trọng rà soát, luân chuyển, sắp xếp, bố trí, đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ, đội ngũ cán bộ lãnh đạo, chỉ huy phù hợp với yêu cầu, nhiệm vụ. Thể chế hóa hoạt động lãnh đạo, chỉ huy thành quy định cụ thể trong quy chế làm việc, quy trình công tác. Làm tốt công tác giáo dục chính trị, tư tưởng, siết chặt kỷ luật, kỷ cương; tăng cường công tác quản lý cán bộ, bảo vệ chính trị nội bộ, chủ động phòng ngừa, phát hiện, xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm, suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức lối sống, tiêu cực trong thi hành nhiệm vụ của cán bộ, chiến sĩ. Đổi mới công tác nhận xét, đánh giá, xếp loại cán bộ theo hướng xuyên suốt, liên tục, đa chiều theo tiêu chí rõ ràng, bằng sản phẩm cụ thể, tránh tình trạng nể nang, né tránh, cào bằng. Nâng cao chất lượng trong rà soát quy hoạch hàng năm, chú trọng chất lượng hơn số lượng, cương quyết đưa ra khỏi quy hoạch những cán bộ không có chiều hướng phát triển, kịp thời bổ sung quy hoạch với các trường hợp nổi trội trong công tác, chiến đấu. Có chính sách ưu tiên, hỗ trợ đối với cán bộ, chiến sĩ được luân chuyển, điều động đến các địa bàn cơ sở khó khăn, phức tạp. Đẩy mạnh công tác kiểm tra, hướng dẫn và đôn đốc triển khai, thực hiện các nội dung công tác cán bộ, nhất là trong thời điểm đang triển khai bố trí, sắp xếp cán bộ tăng cường cho lực lượng cơ sở. Bốn là, tập trung xây dựng tổ chức bộ máy của lực lượng Công an nhân dân theo tiêu chí của một lực lượng vũ trang, hành chính, có tính chuyên nghiệp, tính cơ động và tính chiến đấu, đáp ứng nhanh chóng, hiệu quả mọi yêu cầu, nhiệm vụ của công tác Công an. Đặc biệt, chú trọng nghiên cứu việc xây dựng tổ chức bộ máy Công an các cấp thực hiện theo nguyên tắc tập trung dân chủ, ứng dụng có hiệu quả những thành tựu khoa học và công nghệ, đảm bảo đúng quy chế, quy trình công tác và lễ tiết, tác phong của cán bộ, chiến sĩ đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và cải cách hành chính nhà nước. Đổi mới phương pháp, cách thức hoạt động, điều hành của tổ chức bộ máy theo hướng gần dân, sát dân, tăng cường “tương tác” với người dân, sâu sát cơ sở với phương châm: “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng”, kịp thời giải quyết những mâu thuẫn, không để phát sinh, hình thành những “điểm nóng” về tội phạm. Năm là, thường xuyên tổ chức sơ kết, tổng kết, đánh giá, rút kinh nghiệm về việc triển khai mô hình tổ chức bộ máy từ Bộ đến Công an các địa phương, trong đó, cần nâng cao chất lượng công tác tổng kết thực tiễn, nghiên cứu khoa học, phát triển tư duy lý luận về công tác xây dựng tổ chức bộ máy Công an nhân dân trên cơ sở vận dụng sáng tạo và kế thừa quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, chủ trương, đường lối của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước. Tập trung nghiên cứu, hoàn thiện hệ thống lý luận về xây dựng và kiện toàn tổ chức bộ máy Công an nhân dân các cấp tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả. Đồng thời, chú trọng công tác đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ chuyên trách làm công tác tổ chức cán bộ tại Công an các đơn vị, địa phương có đủ phẩm chất, năng lực, “trung thành, trung thực, gương mẫu, trong sáng, tinh thông”, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ của thời kỳ mới./. ---- Ghi chú: (1) Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 6, Nxb CTQG-ST, H.2011, tr.312. (2) Sđd, tập 10, tr.260. (3) Sđd, tập 5, tr.312. (4),(5) Bộ Công an, Báo cáo số 150/BC-BCA-X03 ngày 23/2/2021 về kết quả thực hiện Chỉ thị số 26-CT-TTg ngày 25/9/2016 của Thủ tướng Chính phủ về tăng cường kỷ luật, kỷ cương trong các cơ quan hành chính nhà nước các cấp trong Công an nhân dân năm 2020. (6) Đảng ủy Công an Trung ương, Báo cáo số 346-BC/ĐUCA ngày 21/12/2019 về sơ kết thực hiện Nghị quyết số 22-NQ/TW của Bộ Chính trị. |
