Chảy máu mũi có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi nào, từ mức độ nhẹ, lành tính, tự cầm cho đến mức độ nặng, nguy hiểm, có thể phải nhập viện và cần được can thiệp ngoại khoa. Chảy máu mũi cũng là bệnh lý cấp cứu thường gặp nhất trong chuyên khoa Tai Mũi Họng, thường xảy ra ở trẻ em từ 2-10 tuổi và nhóm tuổi người lớn từ 50-80 tuổi.
Theo ThS.BS.CKI Hồ Văn Hữu, Trung tâm Tai Mũi Họng Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM, nhiều người bị chảy máu mũi nhưng đa số không rõ nguyên nhân. Thường chảy máu mũi nhẹ, tự cầm hay xảy ra ở mùa khí hậu nóng khô, thiếu độ ẩm hay mùa đông dễ mắc bệnh lý viêm hô hấp trên. Nhưng chảy máu mũi có thể là triệu chứng của bệnh lý tiềm ẩn, chảy máu nặng nề, đe dọa tính mạng và có thể tử vong. Vậy làm sao để biết chảy máu mũi khi nào là cần phải can thiệp điều trị, khi nào là biểu hiện của bệnh lý tiềm ẩn nghiêm trọng? Xử trí như thế nào khi chảy máu mũi?
Chảy máu mũi là gì?
Chảy máu mũi còn gọi là chảy máu cam, là tình trạng máu chảy ra từ một hay cả 2 bên hốc mũi. Máu chảy ra thường xuất phát một bên mũi, nhưng chảy máu lượng nhiều, nhanh có thể làm máu chảy qua cả mũi còn lại. Có thể chảy máu ra ngoài từ lỗ mũi trước hoặc chảy ra sau xuống họng. Cần phân biệt máu chảy từ đường hô hấp dưới hoặc tiêu hóa thoát qua đường mũi.
Phân loại chảy máu mũi?
Các thể bệnh của chảy máu mũi có thể phân loại như sau:
- Chảy máu mũi nguyên phát (không có nguyên nhân rõ ràng, đây là thể chiếm đa số) hoặc thứ phát (do một nguyên nhân có thể xác định được);
- Chảy máu mũi cấp tính hoặc tái diễn;
- Chảy máu mũi do nguyên nhân tại chỗ hoặc hệ thống.
Chảy máu mũi đa số không có nguyên nhân rõ ràng
Vị trí chảy máu mũi
Tình trạng chảy máu mũi thường phân thành chảy máu mũi trước hoặc sau:
- Chảy máu mũi trước: Máu chảy ra từ lỗ mũi phía trước, thường xuất phát từ vị trí trước dưới của vách ngăn mũi, là nơi hội lưu nhiều mạch máu nông, gọi là vùng Little chứa đám rối điểm mạch Kiesselbach: máu chảy ra thường ít, đa số tự cầm.
- Chảy máu mũi sau: Máu chảy ra xuống họng khiến bệnh nhân khạc ra máu, thường xuất phát từ nhánh sau ngoài của động mạch bướm khẩu cái, thỉnh thoảng sẽ gặp trường hợp chảy máu nặng ở nhóm này.
Nguyên nhân chảy máu mũi (chảy máu cam)
Nguyên nhân chảy máu mũi có thể được phân loại thành nguyên nhân tại chỗ hoặc toàn thân
1. Nguyên nhân tại mũi:
- Tự phát: Đây là tình trạng chiếm đa số, có thể liên quan tới khí hậu nắng nóng khô. Nhiệt độ tăng cao khi thời tiết nắng nóng khiến các mao mạch ở mũi bị giãn nở quá mức, vỡ ra và máu chảy ra ngoài. Đây là nguyên nhân vì sao mùa hè nhiều người hay bị chảy máu cam.
- Chấn thương mũi: Thói quen móc ngoáy mũi gây tổn thương trực tiếp điểm mạch vách ngăn gây chảy máu hoặc gây viêm loét niêm mạc mũi. Dị vật mũi hoặc chấn thương mũi làm tổn thương niêm mạc mũi xoang gây chảy máu. Chấn thương mũi xoang có thể làm gãy thành xương, tổn thương mạch máu gây chảy máu ồ ạt.
- Viêm mũi xoang: Các bệnh lý như cảm lạnh, viêm mũi xoang dị ứng, polyp mũi: phản ứng viêm làm tăng sinh mạch máu, viêm thành mạch máu và các phản ứng xì mũi mạnh làm tăng nguy cơ chảy máu mũi.
- Khối u mũi xoang: Chảy máu do khối u vùng mũi thường ít gặp và luôn đi kèm với các triệu chứng khác, nghẹt mũi một bên, dịch tiết mũi nhuộm máu là các triệu chứng điển hình của các khối u vùng mũi xoang. Đặc biệt xuất hiện ở nam giới, tuổi dậy thì có khả năng đây là u xơ vòm mũi họng.
- Bất thường cấu trúc mũi: Tình trạng gai, vẹo hoặc thủng vách ngăn ảnh hưởng luồng khí vào mũi bị vẹo dẫn đến khô mũi tăng nguy cơ chảy máu mũi.
- Do biến chứng y khoa: Tổn thương mạch máu trong lúc phẫu thuật hoặc đặt ống sonde mũi dạ dày làm tổn thương niêm mạc mũi gây chảy máu.
- Thuốc xịt mũi hoặc hít cocain: Việc lạm dụng thuốc xịt mũi làm khô mũi, gây chảy máu mũi.
2. Nguyên nhân toàn thân:
- Bệnh rối loạn đông cầm máu: Những bệnh như sốt xuất huyết, bệnh Hemophilia, xuất huyết giảm tiểu cầu,… có thể gây chảy máu tự phát, thường chảy máu lan tỏa, 2 bên.
- Sử dụng thuốc chống đông máu: Việc sử dụng thuốc chống đông như heparin, wafarin, aspirin, clopidogrel,… làm ảnh hưởng tới chức năng đông cầm máu, nguy cơ dễ chảy máu khi có tác động vào vùng mũi hoặc có tăng huyết áp kèm theo.(1)
Viêm mũi xoang có thể dẫn đến chảy máu mũi
- Tăng huyết áp: Bệnh nhân tăng huyết áp thường sử dụng thuốc kháng đông kèm theo và huyết áp cao có thể làm vỡ mạch máu tự phát. Chảy máu mũi ở bệnh nhân tăng huyết áp hay gặp ở các tình huống cấp cứu.
- Thiếu vitamin C, K: Tình trạng thiếu vitamin C, K là một trong những nguyên nhân gây chảy máu mũi. Vitamin C giúp tăng sức khỏe cho thành mạch máu, trong khi vitamin K giúp ổn định quá trình đông máu. Cả hai góp phần bảo vệ mạch máu khỏe mạnh, ngăn ngừa tình trạng vỡ thành mạch gây xuất huyết.
- Uống rượu, bia: Chất cồn trong rượu bia có thể gây bất thường hệ thống mạch máu ở vùng mũi xoang, khiến chúng giãn nở quá mức, sau đó vỡ ra dẫn đến chảy máu mũi.
Dấu hiệu cảnh báo chảy máu mũi
Triệu chứng chảy máu cam như thế nào? Chảy máu mũi dù xuất phát từ nguyên nhân gì dường như đều không có dấu hiệu cảnh báo trước. Tuy nhiên, một số dấu hiệu chảy máu mũi, người bệnh có thể quan sát, cảm nhận được như:
1. Đối với chảy máu mũi trước
- Cảm thấy ướt mũi;
- Máu chảy ra từ mũi hoặc nếu chỉ rỉ máu thì khi dùng khăn thấm thấy có máu trên khăn;
- Dịch mũi lẫn máu.
2. Đối với chảy máu mũi sau
- Hay nuốt phải dịch chảy xuống họng;
- Có hành vi khịt mũi và nuốt dịch;
- Cảm thấy dịch có vị tanh của máu;
- Khi khạc ra thấy dịch màu đỏ tươi hoặc đỏ hồng.
Cách chữa chảy máu cam
Tuỳ theo mức độ, nguyên nhân và vị trí chảy máu cam sẽ có những cách điều trị khác nhau cho phù hợp, chẳng hạn như: điều trị cầm máu mũi, điều trị nguyên nhân gây chảy máu mũi.
1. Điều trị cầm máu:
- Thuốc cầm máu: Bác sĩ có thể cho người bệnh dùng thuốc cầm máu để hỗ trợ cầm máu cũng như phòng ngừa chảy máu.
- Bóp mũi: Bác sĩ hướng dẫn người bệnh dùng tay đè ép trực tiếp lên vùng điểm mạch vách ngăn (là vị trí gây chảy máu mũi chủ yếu) từ 5-10 phút, có thể lặp lại từ 2-3 lần nếu máu chưa cầm. Đây là cách sơ cứu đơn giản nhất, bệnh nhân có thể thực hiện tại nhà.
- Nhét vật liệu cầm máu: Tùy vào vị trí nguyên nhân và lượng máu mất mà có thể cần phải nhét bấc mũi trước hoặc sau.
- Đốt điểm chảy máu: Sử dụng bạc nitrate, dao điện Bipolar, thực hiện qua hướng dẫn của nội soi trực tiếp, áp dụng cho các tổn thương nhỏ, nông.
- Phẫu thuật: Khi tất cả các biện pháp trên đều không hiệu quả, tùy thuộc vào bệnh cảnh để thực hiện đốt hoặc cột thắt động mạch bướm khẩu cái hoặc động mạch sàng. Phẫu thuật còn điều trị căn nguyên chảy máu từ khối u vùng mũi xoang. Hiện nay, BVĐK Tâm Anh TP.HCM đang ứng dụng phẫu thuật nội soi hiện đại trong điều trị các bệnh lý về Tai – Mũi – Họng, mang đến hiệu quả điều trị cao, giảm nguy cơ biến chứng trong và sau phẫu thuật, hạn chế nguy cơ tái phát giúp người bệnh yên tâm sau điều trị.
Một số trường hợp chảy máu mũi cần tiến hành phẫu thuật nội soi mũi xoang
2. Điều trị nguyên nhân:
- Sử dụng thuốc xịt mũi: Người bệnh có thể dùng nước muối sinh lý làm sạch mũi thường xuyên, giảm khô mũi trong các mùa khô nóng, từ đó giảm tình trạng chảy máu mũi.
- Điều trị cảm lạnh, viêm mũi xoang: Người bệnh cần điều trị các bệnh lý như cảm lạnh, viêm mũi, viêm xoang để giảm triệu chứng xì mũi, giảm phản ứng viêm niêm mạc mũi xoang, từ đó giảm chảy máu mũi.
- Điều trị các bệnh lý toàn thân, bệnh hệ thống: Người bệnh nên trao đổi với bác sĩ điều trị nếu gặp tình trạng chảy máu mũi khi dùng thuốc kháng đông để được điều chỉnh phù hợp.
- Bổ sung vitamin C, vitamin K: Nếu chảy máu cam do thiếu hai loại vitamin này, người bệnh cần bổ sung bằng viên uống bổ sung hoặc ưu tiên các thực phẩm giàu vitamin C, vitamin K trong khẩu phần ăn hàng ngày. Các loại thực phẩm giàu vitamin C như trái cây họ cam, kiwi, quả mâm xôi, cải bó xôi… Các loại thực phẩm giàu vitamin K như chuối, thịt gà, thịt gò, gan động vật, của cải đường, dầu đậu nành, rau cải nấu chín, bơ thực vật…
- Hạ nhiệt cơ thể khi thời tiết nắng nóng: Nếu chảy máu cam do thời tiết nắng nóng, người bệnh cần hạ nhiệt không khí trong nhà. Sử dụng điều hòa nhiệt độ, máy phun sương, quạt, mở cửa thông thoáng… là các biện pháp làm mát nhà cửa có thể áp dụng.
- Làm mát cơ thể: Cơ thể cũng cần được làm mát bằng cách uống nhiều nước, ăn nhiều rau xanh, trái cây; hạn chế ăn đồ cay nóng, dầu mỡ, uống rượu. Ngoài ra, bạn có thể tắm vài lần trong những ngày nắng nóng, mặc quần áo thoáng mát và hạn chế đi ra ngoài trời nắng.
- Không cạy gỉ mũi, ngoáy mũi, xì mũi mạnh: Hãy bỏ các thói quen cay, ngoáy mũi để không gây tổn thương niêm mạc mũi dẫn đến chảy máu cam.
- Khám, tầm soát bệnh lý mũi xoang: Chủ động khám bệnh tầm soát các bệnh lý mũi xoang để điều trị triệt để, phòng biến chứng chảy máu mũi.
Cách phòng ngừa chảy máu mũi
Để phòng ngừa chảy máu mũi do các nguyên nhân lành tính, bác sĩ Hữu khuyên nên chú ý những điều sau đây:(2)
- Không ngoáy mũi, cạy gỉ mũi, nhổ lông mũi;
- Không xì mũi mạnh;
- Ăn uống đủ chất, đặc biệt tăng cường thực phẩm giàu vitamin C, vitamin K trong chế độ ăn uống;
- Khi thời tiết nắng nóng hãy hạ nhiệt trong nhà bằng điều hòa, quạt, máy làm mát không khí. Buổi tối mở cửa đón gió trời. Uống nhiều nước, ăn các thức ăn mát như canh rau xanh, chè đậu đen, uống nước sâm mía lau… để giải nhiệt;
- Trong thời tiết khô lạnh hãy dùng máy xông hơi để làm ẩm không khí;
- Tiêm vắc xin cúm để phòng mắc cúm dẫn đến biến chứng tai mũi họng;
- Luôn đeo khẩu trang để bảo vệ mũi khi ra khỏi nhà;
- Không hút thuốc lá, tiếp xúc hóa chất độc hại và các tác nhân gây dị ứng;
- Thực hành lối sống lành mạnh, hạn chế căng thẳng, stress;
- Thăm khám sức khỏe định kỳ hàng năm để sớm phát hiện các bất thường và điều trị kịp thời.
Các câu hỏi thường gặp về triệu chứng chảy máu mũi
1. Chảy máu mũi là bệnh gì?
Hay chảy máu mũi là bệnh gì? Chảy máu mũi không phải là bệnh mà là một triệu chứng của một bệnh lý nào đó, thường gặp nhất là mắc các bệnh về mũi xoang, do thể trạng nóng trong người, thời tiết nắng nóng, gặp vấn đề về đông máu. Ngoài ra, chảy máu mũi còn có thể là triệu chứng của một số loại ung thư như ung thư mũi xoang, ung thư máu, ung thư phổi…
2. Chảy máu cam có nguy hiểm không?
Nếu chảy máu cam do các nguyên nhân lành tính (đã kể ở trên) thì không đáng lo ngại, có thể điều trị khỏi hẳn. Nhưng nếu chảy máu cam do ung thư thì rất nguy hiểm, đặc biệt khi ung thư đã ở giai đoạn muộn.
3. Chảy máu cam có nên ngửa cổ không?
Bạn không nên ngửa cổ khi bị chảy máu cam. Ngửa cổ sẽ gây nguy cơ hít sặc hoặc máu chảy xuống cổ họng, làm bạn nuốt phải, có thể gây đau bụng.
Thay vào đó, hãy ngồi yên một chỗ, cúi đầu xuống một chút và dùng bông bịt lỗ mũi bị chảy máu lại. Sau đó, bạn hãy chờ đến khi máu đông hẳn mới tiến hành vệ sinh mũi. Nếu đã làm theo cách trên mà máu không ngừng chảy, bạn nên nhanh chóng tới bệnh viện để được sơ cứu.
Để đặt lịch khám, tư vấn, điều trị các bệnh lý về tai mũi họng tại Trung tâm Tai Mũi Họng, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, Quý khách hàng có thể liên hệ:
Đôi khi chảy máu mũi bất ngờ xảy ra mà không phải do chấn thương va đập, bạn không cần quá lo lắng. Hãy sơ cứu cầm máu đúng cách và tiếp tục theo dõi. Nếu chảy máu cam tái diễn nhiều lần, bạn nên đi bệnh viện thăm khám để tìm nguyên nhân gây chảy máu và được điều trị phù hợp.