Tại sao gọi là cây lẻ bạn

Nhắc đến cái tên Lẻ bạn, có thể có những người thấy tên này lạ lẫm. Nhưng nếu đã một lần nhìn thấy, thì bạn sẽ thấy cây ấy vô cùng quen thuộc, có thể bắt gặp bất kì đâu nơi bồn hoa nhà ai đó, nơi công viên, nhà hàng, quán café,… Có lẽ do vẻ đẹp ưa nhìn dễ chịu của nó. Nhưng có một điều càng ít người biết hơn, đó là loài cây này còn là một vị thuốc chữa bệnh. Vậy cây ấy có công dụng gì, chữa bệnh ra sao, chúng ta hãy cùng tìm hiểu trong bài viết sau đây nhé.

1. Đặc điểm cây Lẻ bạn

Lẻ bạn (Tradescantia discolor L’Hér), còn gọi là cây Sò huyết, cây Lão bạng,… thuộc họ Thài lài.

Đây là loại cây thảo to, sống nhiều năm. Thân cao khoảng 30 – 45cm, đường kính thân 2,5 – 5cm. Thân cây ngắn, có bẹ lá bao phủ xung quanh, không phân nhánh.

Lá cây dài 18 – 28cm, rộng 3 – 5cm, lá không cuống, mọc ra từ gần như sát đất, phủ cả thân. Lá có bẹ, hơi dày, đầu tù hoặc nhọn. Mặt trên lá màu lục, lõm xuống. Mặt dưới màu tía, hơi khum. Gân lá mọc song song.

Cụm hoa hình tán, đựng trong 2 cai mo úp vào nhau, nhìn như con sò. Hoa có 3 lá đài, 3 cánh hoa màu trắng vàng, 6 nhị gần bằng nhau, bầu 3 ô. Cây thường ra hoa vào mùa hè.

Quả nang dài 3 – 4mm, 3 ô, nở thành  mảnh vỏ, chứa một hạt có góc và cứng.

2. Nguồn gốc và phân bố

Lẻ bạn có nguồn gốc từ vùng nhiệt đới của châu Mỹ, được trồng và mọc hoang dần dần ở các vùng nhiệt đới và á nhiệt. Cây du nhập vào Việt Nam đã khá lâu và không rõ từ bao giờ.

Lẻ bạn là cây ưa ánh sáng, chịu được thời tiết nắng nóng khô hạn, mọc được trên nhiều loại đất, từ đất nhiều sỏi đá, đất đồi núi, trung du, đồng bằng, ven biển,… Với bộ thân rễ có sức sống dai khỏe, biên độ sinh thái lại rộng, cây có hoa lá đẹp, nên ở nước ta, hầu như chúng ta có thể bắt gặp cây được làm cảnh ở khắp nơi.

Và còn một điều thú vị nữa làm cho cây này được trồng phổ biến, đó là do người ta quan niệm nếu trồng cây này trong nhà, có thể mang đến nhiều may mắn, tài lộc, bình an và giúp xua đuổi tà khí cho gia đình.

3. Bộ phận dùng và thu hái, chế biến

Bộ phận được dùng làm thuốc của cây là: Hoa và lá.

Cây ra hoa hàng năm. Đến mùa hoa vào khoảng tháng 4, người ta hái lấy hoa. Còn lá có thể thu hoạch quanh năm.

Khi hái về, có thể dùng tươi hoặc phơi khô trong bóng râm để dùng dần. Lưu ý phần dược liệu khô cần được bảo quản nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ẩm mốc, tránh ánh nắng trực tiếp.

4. Công dụng của cây Lẻ bạn

Người dân thường sử dụng hoa Lẻ bạn nhiều hơn. Nó có vị ngọt, nhạt, tính mát, tác dụng vào phần phổi và huyết. Do tính nó mát, nên nó có thể làm mát huyết, giải độc, chữa các chứng ho ra máu, đi ngoài ra máu, chảy máu do nguyên nhân huyết bị nhiệt. Nó có tác dụng tốt đối với các chứng ho, nhất là ho do viêm họng.

Ngoài ra, có thể kể đến một số bệnh người ta thường dùng cây Lẻ bạn để chữa như:

• Viêm khí quản cấp, mạn.
• Lao bạch huyết.
• Chữa phổi bị nóng dẫn đến viêm họng, ho, đờm đặc nhiều, vàng, trong người nóng, có thể hay khát.
• Chữa cảm sốt, ho, nhức đầu.
• Trị lỵ.
• Trị bí tiểu tiện.

5. Cách sử dụng cây Lẻ bạn

Hoa, lá tươi: ngày dùng 40 – 60 gr. Còn khô ngày dùng khoảng 15 – 30 gr. Đem sắc nước uống.

Ngoài ra một số người có thể dùng Lẻ bạn để nấu canh ăn cũng giúp làm mát máu, dễ chịu trong người.

6. Một số bài thuốc dân gian

6.1. Bài thuốc hỗ trợ điều trị Viêm khí quản

• Bài 1: Hoa Lẻ bạn 15 gr, Vỏ núc nác 5 gr. Đem sắc với 600 ml còn khoảng 100 ml, chia uống 2 lần trong ngày.
• Bài 2: Hoa Lẻ bạn 15 gr rửa sạch, thái nhỏ, đem trộn với 10 gr mật ong hoặc đường phèn. Đem hấp cách thủy khoảng 15 – 20 phút. Chia uống làm 2 lần trong ngày.

6.2. Bài thuốc chữa đi tiểu ra máu

Hoa Lẻ bạn 15 gr, Rau má 30 gr, Diếp cá 30 gr, Rễ cỏ tranh 10 gr, Râu bắp 10 gr. Tất cả rửa sạch. Đổ vào nồi khoảng 600 ml sắc còn 150 ml. Chia uống làm 2 – 3 lần trong ngày. Uống khoảng 5 – 7 ngày.

6.3. Bài thuốc chữa cảm sốt, ho, đau đầu

Hoa Lẻ bạn 15gr, Rễ cây chòi mòi 10gr, Vỏ cây kim phượng hoa vàng 10gr. Tất cả đem phơi khô, thái nhỏ, cho vào ấm đổ 500ml nước còn 100ml, uống làm hai lần trong ngày.

7. Một số lưu ý khi sử dụng

Do cây này tính mát, do đó những ai đang cảm lạnh, hay trong người suy nhược, thường xuyên bị lạnh, dễ cảm, ăn uống đầy bụng khó tiêu, đi phân lỏng loãng thì không nên sử dụng, có thể làm cho tình trạng cơ thể càng nặng thêm.

Như bao vị thuốc khác, cây Lẻ bạn lại góp thêm chút sự phong phú cho kho tàng dược liệu của dân tộc ta. Tuy nhiên, bất cứ một vị thuốc nào, bạn đọc cũng không nên sử dụng một cách tùy ý mà nên có sự tham khảo từ phía những người có chuyên môn để tránh những hậu quả không mong muốn. Rất mong nhận được những phản hồi cũng như sự đồng hành của các bạn ở những bài viết kế tiếp. YouMed luôn sẵn sàng hỗ trợ bạn!

Cây lẻ bạn là cây có tên gọi đặc biệt cây vừa có tác dụng trong đông y vừa là một cây cảnh trang trí rất đẹp mắt. Cây lẻ bạn có hình thái lạ mắt đây là một loại cây lá màu được trồng phổ biến. Hiện nay cây lẻ bạn được nhiều người ưa chuộng mua về trồng trong  nhà, sân vườn để trang trí cũng như để dành một vị thuốc vậy. Bạn đã biết gì về đặc tính và công dụng của cây lẻ bạn chưa? Nếu chưa hãy cùng theo dõi ở bài viết dưới đây nhé.

Đặc điểm nổi bật của cây lẻ bạn

Cây lẻ bạn có tên gọi khác là cây sò huyết, có nhiều nơi người ta còn gọi lẻ bạn là cây bạng hoa, cây lão bạng, cây lão bang sinh châu hay cây tử vạn niên thanh.

Tên khoa học là Tradescantia discolor L’ Hér

Họ thực vật: Commelinaceae (Thài lài)

Cây lẻ bạn thuộc giống cây thân thảo, cây sống nhiều năm, chiều cao cây trung bình khoảng từ 20 – 40 cm. Thân cây lẻ bạn thường được phủ bởi những bẹ lá, cây không phân nhánh. Lá cây lẻ bạn có chiều dài trung bình từ 18 – 28cm, rộng 3 – 5cm, lá không có cuống mà chỉ có bẹ; mặt trên lá có màu lục với vân hay chỉ trắng ở mép lá, mặt dưới lá lẻ bạn lại có màu tía – tím hồng nếu trồng nơi đầy đủ nắng.

Hoa lẻ bạn thường mọc thành từng cụm, mỗi cụm hoa của cây lẻ bạn có hình tán dựng trong 2 cái mo úp vào nhau, nhìn từ xa giống như những con sò vậy cũng có lẽ bởi thế người ta thường gọilẻ bạn là cây sò huyết. Hoa lẻ bạn có lá đài, 3 cánh hoa màu trắng vàng, quả nang dài 3 – 4mm, 3 ô, mở thành 3 mảnh vỏ về các hướng, trong quả có chứa một hạt có góc và cứng. Cây lẻ bạn thường cho hoa nhiều nhất vào mùa hè.

Tác dụng của cây lẻ bạn

Cây lẻ bạn được trồng ở nhiều nơi như nhà hàng, khách sạn, sân vườn, công viên, vỉa hè…trồng để trang trí, làm đẹp cảnh quan. Cây còn được trồng làm hàng rào lối đi, riềm sân vườn, hay trồng xen với những loại hoa khác cũng rất đẹp nhé.

Ngoài ra cây còn được sử dụng như một loại thực phẩm ta có thể rửa sạch, xào với thịt bò, hoa cây lẻ bạn có thể bóp gỏi ăn khá ngon miệng đó.

Trong đông y, lẻ bạn còn có tác dụng tuyệt vời, hoa có vị ngọt, mát, thanh có tác dụng thanh nhiệt, chữa ho. Cả lá và hoa lẻ bạn đều có tác dụng rất tốt trong việc chữa ho ở người lớn và trẻ nhỏ nhé.

Cách trồng và chăm sóc cây lẻ bạn

Cây lẻ bạn có khả năng sinh trưởng tốt vì thế nó được trồng làm những cây cảnh đô thị, cây không cần chế độ chăm sóc quá cầu kỳ, chỉ cần lưu ý một số điều sau: Đất trồng lẻ bạn là đất tơi xốp, đủ dinh dưỡng và cần phải thoát nước tốt nhé. Bên cạnh đó cũng cần tưới nước cho cây để cây không bị héo lá, cho hoa tốt. Cũng cần bón phân định kỳ cho lẻ bạn, nhất là trồng ở những nơi khắc nghiệt, đất cằn cỗi.

Cây lẻ bạn hay còn được gọi là cây sò huyết không chỉ được trồng để làm cảnh mà còn có tác dụng chữa bệnh rất tốt. Với thành phần hóa học khá đa dạng, loại cây này được ứng dụng lâm sàng trong các bài thuốc chữa viêm đường hô hấp, ho, đau đầu, cảm sốt, đại tiện ra máu…

• Tên gọi khác: Sò huyết, Bạng hoa, Sò tím.
• Tên khoa học: Tradescantia discolor L’Hér.
• Họ: Thài lài (Commelinaceae).

Lẻ bạn là một loại cây thảo sống nhiều năm có chiều cao trung bình ở khoảng 30 – 40cm. Thân cây mập, nhẵn và không phân nhánh, trên thân xuất hiện các ngấn ngang chính là vết tích của sẹo lá.

Lá lẻ bạn có bẹ rộng ôm lấy thân, dài khoảng 15 – 30cm, rộng khoảng 3 – 5cm. Phần đầu lá tù hoặc nhọn còn phiến lá thường khá dày, cứng và lõm. Phía mặt trên của lá có màu lục còn mặt dưới có màu tím. các gân lá chạy song song.

Hoa có màu trắng vàng, mọc thành từng cụm ở kẽ lá thành tán, được bao bọc bởi 2 mo úp vào nhau giống như con sò. Mỗi bao hoa chứa 3 lá đài và 3 cánh hoa giống nhau cùng 6 nhị gần bằng nhau, bầu 3 ô. Quả nang, khi chín sẽ nứt thành 3 mảnh vỏ, hạt ráp, có cánh.

Cây lẻ bạn ra hoa quả hằng năm. Khi quả già, hạt sẽ được phát tán ra xung quanh. Sau khoảng 6 – 7 tháng thì sẽ mọc thành cây con. Ngoài ra, loại cây này có thể được trồng bằng nhánh con hay một phần thân rễ. Cây chủ yếu được trồng để làm cảnh.

Hoa của cây lẻ bạn là bộ phận được sử dụng làm thuốc. Trong một số trường hợp, lá của cây cũng có thể dược dùng nhưng không phổ biến như hoa.

Cây lẻ bạn được cho là có nguồn gốc ở vùng nhiệt đới châu Mỹ. Tại Việt Nam cây thường được trồng làm cảnh ngay tại sân vườn hay trong công viên. 

Lẻ bạn là loại cây ưa sáng, có khả năng chịu hạn rất tốt. Cây có thể sinh trưởng và phát triển ở nhiều vùng thổ nhưỡng khác nhau cả trung du, miền núi, đồng bằng và ven biển.

Đầu hè khi hoa bắt đầu nở là thời gian thích hợp nhất để thu hái dược liệu. Ngoài ra, có thể thu hái hoa vào thời điểm giữa hay cuối mùa. Sau khi thu hái về đem rửa sạch. Có thể dùng tươi hoặc phơi hay sấy khô để bảo quản dùng dần.

Dược liệu nếu đã qua sơ chế khô cần đựng trong túi kín và bảo quản ở những nơi khô thoáng, tránh ẩm ướt, mốt mọt.

Phân tích dược liệu cây lẻ bạn ghi nhận một số thành phần sau đây:

• alcaloides
• flavonoides
• steroides
• saponines
• erpenoides
• tanin
• phenoliques coumpounds
• tinh dầu huile
• anthocyanes
• carotenoides
• chất sáp cires
• oumariniques
• steroidiens

Đa phần các tài liệu Đông y ghi nhận, vị thuốc có vị ngọt, nhạt và tính mát.

Dược liệu được quy vào kinh Phế.

Theo y học cổ truyền:

• Công dụng: Thanh nhiệt nhuận phế, bổ máu, lương huyết giải độc, hóa đờm chống ho.
• Chủ trị: Dược liệu thường được dùng để chữa chứng hoa ra máu, tiêu chảy, đại tiện ra máu, viêm khí quản, viêm đường hô hấp, lao bạch huyết…

Theo y học hiện đại:

• Một chiết xuất thô etanolic từ cây lẻ bạn được ghi nhận là có thể chống độc tố, chống vi trùng, đồng thời chống nhiễm trùng mạnh mẽ.
• Nước sắc từ dược liệu được cho là có tiềm năng trong phòng ngừa ung thư cũng như hỗ trợ điều trị bệnh ung thư.

Vị thuốc cây lẻ bạn có thể được dùng ở cả dạng khô và dạng tươi. Thông dụng nhất là sắc lấy nước uống, có thể kết hợp chung với nhiều vị thuốc khác. Hiện vẫn chưa có khuyến cáo về giới hạn liều lượng cho 1 ngày, bạn cần tham khảo thầy thuốc để dùng phù hợp với mục đích điều trị.

Cây lẻ bạn thường được dùng phổ biến trong một số bài thuốc sau đây:

• Chuẩn bị: 15g hoa lẻ bạn, 15g diếp cá, 20g rau má, 10g rễ cỏ tranh cùng với 10g râu ngô.
• Thực hiện: Tất cả dược liệu đều dùng ở dạng tươi, đem rửa sạch. Cho vào ấm sắc lấy nước đặc, lọc bỏ bã rồi chia đều thành 2 lần uống. Dùng mỗi ngày 1 thang trong 7 ngày liên tiếp.

• Chuẩn bị: 15g hoa lẻ bạn, 10g rễ cây chòi mòi cùng với 10g vỏ cây kim phượng hoa vàng.
• Thực hiện: Các vị thuốc trên đem rửa sạch, thái nhỏ rồi phơi khô. Cho vào ấm sắc cùng 400ml nước. Thu lấy 100ml, bỏ bả đi chia đều làm 2 lần uống. Ngày dùng 1 thang, duy trì đều đặn khoảng 3 – 5 ngày.

• Chuẩn bị: 30 – 40g hoa lẻ bạn.
• Thực hiện: Rửa sạch để ráo rồi cho vị thuốc vào cối giã nát. Sau đó cho thêm 1 ít nước và gạn bỏ bả, lấy nước uống. Hoặc cũng có thể phơi khô dược liệu rồi sắc lấy nước đặc uống 1 lần trong ngày. Duy trì liên tục trong khoảng 3 ngày.

• Bài thuốc 1: Chuẩn bị 15g hoa lẻ bạn cùng với 10ml mật ong. Dược liệu đem rửa sạch và thái nhỏ rồi trộn với mật ong. Sau đó đem đi hấp cách thủy trong khoảng 15 – 20 phút. Chia đều thành 2 – 3 lần uống trong ngày khi thuốc còn hơi ấm.
• Bài thuốc 2: Cần có 15g hoa lẻ bạn cùng với 5g vỏ cây núc nác. Các vị thuốc này đem thái nhỏ rồi cho vào ấm, đổ thêm 400ml vào sắc lấy 100ml. Loại bỏ phần bã và chia đều nước thuốc thành 2 lần uống trong ngày.

• Chuẩn bị: 3 lá cây lẻ bạn hoặc 15 cụm hoa lẻ bạn.
• Thực hiện: Rửa sạch dược liệu rồi cho vào ấm sắc lấy nước uống hằng ngày. Có thể cho thêm 1 ít mật ong hay đường phèn cho dễ uống. Gia thêm vỏ quýt hay vài lát gừng tươi vào bài thuốc nếu có triệu chứng đi phân lỏng hay ho do cảm lạnh.

• Chuẩn bị: 30 – 60g lá cây lẻ bạn tươi.
• Thực hiện: Đem dược liệu đi rửa sạch, để ráo sau đó thái nhỏ. Cho vào ấm sắc chung với 1 thăng nước trong 20 phút trên lửa nhỏ. Loại bỏ bã, chia lượng thuốc thu được thành nhiều lần uống trong ngày, dùng đúng 1 thang/ngày.

Công dụng chữa bệnh của cây lẻ bạn được bài viết đề cập đến chỉ có giá trị tham khảo. Nếu có ý định sử dụng dược liệu, bạn cần hỏi kỹ ý kiến bác sĩ hay người có chuyên môn để nhận được khuyến cáo. Việc dùng không đúng cách với liều lượng không phù hợp sẽ dễ khiến rủi ro phát sinh.