Sáng kiến kinh nghiệm dạy Văn tả cảnh - lớp5
1 Sáng kiến kinh nghiệm dạy Văn tả cảnh - lớp5 không có khả năng quan sát tinh tế, không cảm nhận được vẻ đẹp của cảnh hay những thay đổi của cảnh, không biết dựa vào cảm xúc của mình để làm cảnh đó trở nên đẹp hơn, sinh động hơn, gần gũi hơn. Làm thế nào để cho học sinh làm văn hay và có hiệu quả thì lại là một vấn đề rất khó khăn, cần phải suy nghĩ và dày công nghiên cứu của những người làm công tác giáo dục. 2. Cơ sở thực tiễn: Thực tế giảng dạy tập làm văn phần tả cảnh, bản thân người giáo viên là người hướng dẫn đôi khi cũng cảm thấy lúng túng, bí từ và không biết phải hướng dẫn thế nào để học sinh có thể viết được bài văn hay, có hình ảnh có cảm xúc. Một số tài liệu như sách giáo khoa, sách giáo viên, sách thiết kế thì hướng dẫn chung chung, còn một số sách khác như văn mẫu lại chỉ có các bài văn đã viết sẵn mà không có một sự hướng dẫn cụ thể nào để định hướng cho giáo viên cũng như học sinh. Là một giáo viên tiểu học tôi luôn trăn trở suy nghĩ để làm thế nào cho học sinh thích làm văn, viết văn chân thật, có cảm xúc và sinh động. Trong năm học 2008- 2009, năm học 2009-2010 tôi viết sáng kiến về giúp học sinh lớp 4-5 làm tốt bài văn miêu tả loài vật, cây cối. Kinh nghiệm này được áp dụng và đã mang lại hiệu quả nhất định trong dạy Tập làm văn. Năm học 2010-2011 , tôi tiếp tục mạnh dạn đề xuất một vài biện pháp nhỏ “Giúp học sinh lớp 5 làm tốt bài văn tả cảnh”.để bạn bè đồng nghiệp cùng tham khảo và suy nghĩ. II. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU Từ những thực tế giảng dạy của giáo viên và học tập của học sinh, việc đưa ra một số biện pháp giúp học sinh lớp 5 làm tốt bài văn tả cảnh nhằm mục đích sau: - Tìm hiểu những ưu điểm và hạn chế trong quá trình dạy và học của giáo viên và học sinh. - Đưa ra một số biện pháp để phát huy các ưu điểm đó và đặc biệt là đề ra biện pháp để khắc phuc những hạn chế khi dạy và học văn miêu tả. - Giúp học sinh có hứng thú với phân môn Tập làm văn và văn tả cảnh nói riêng. Giang Thị Lý Trường Tiểu học Mễ Sở 2 Sáng kiến kinh nghiệm dạy Văn tả cảnh - lớp5 III. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU. 1. Đối tượng - Học sinh lớp 5A – năm học 2009-2010 - Học sinh lớp 5A – năm học 2010-2011 - Học sinh lớp 5B – năm học 2010-2011 2. Phạm vi nghiên cứu: - Trường tiểu học Mễ Sở IV. KẾ HOẠCH NGHIÊN CỨU. - Năm học 2009- 2010,đầu năm học 2010-2011 khảo sát, điều tra thực trạng giảng dạy và học tập. - Từ cuối năm học 2009-2010 đến năm học 2010-2011 tìm hiểu và đề ra những biện pháp khắc phục và áp dụng vào thực tế giảng dạy. - Cuối học kì I năm học 2010-2011, tổng kết đánh giá và rút kinh nghiệm.
4. Phương pháp thực nghiệm sư phạm. VI. THỜI GIAN HOÀN THÀNH Việc nghiên cứu tìm ra một số biện pháp giúp học sinh lớp 5 làm tốt bài văn tả cảnh được hoàn thành vào cuối học kì I năm học 2010-2011. Giang Thị Lý Trường Tiểu học Mễ Sở 3 Sáng kiến kinh nghiệm dạy Văn tả cảnh - lớp5
Sáng kiến kinh nghiệm dạy Văn tả cảnh - lớp5 pháp làm văn, phải biết dùng từ ngừ, biết vận dụng linh hoạt các biện pháp nghệ thuật tu từ được học. II. TÌNH HÌNH THỰC TẾ DẠY VÀ HỌC . 1. Sách giáo khoa. Hiện nay theo phân phối chương trình trong sách giáo khoa có 19 tiết tả cảnh, trong đó có 13 tiết lý thuyết kết hợp thực hành, còn lại là kiểm tra và trả bài. Nội dung tả cảnh tập trung vào các cảnh : Một buổi trong ngày, một hiện tượng thiên nhiên, trường học, cảnh sông nước. Với các nội dung trên, yêu cầu viết lại chủ yếu là đoạn văn. Do đó, với mỗi cảnh học sinh ít được viết hoàn thiện một bài văn hoàn chỉnh ngay trên lớp để thầy cô và bạn bè trực tiếp góp ý. 2. Người học (về phía học sinh) - Học sinh chưa có hứng thú viết văn đặc biệt là văn miêu tả - Khi làm văn, học sinh miêu tả hời hợt, chung chung không là nổi bật được cảnh đang tả - Bài văn học sinh làm thường vay mượn ý tình của người khác, các em thường sao chép những bài văn mẫu thành bài văn của mình không kể đầu bài quy định như thế nào. Với cách làm ấy các em không cần biết đối tượng cần miêu tả gì, không chú ý tới đặc điểm nổi bật tạo nên nét riêng của cảnh, cũng như không có cảm xúc về nó. - Học sinh chưa có ý thức quan sát đối tượng miêu tả và ghi chép những điều quan sát được một cách cụ thể và chi tiết. - Học sinh tiểu học vốn sống, vốn kiến thức và những rung cảm trước cái đẹp còn hạn chế nên chưa thổi được vào cảnh cáI hồn để cảnh miêu tả trở nên sinh động, ấn tượng hơn. - Học sinh chưa có phương pháp làm văn cụ thể, việc tiếp thu kiến thức làm văn đến vận dụng kiến thức đó chưa chủ động và linh hoạt. - Kĩ năng vận dụng các từ ngữ gợi hình, gợi tả và các biện pháp nghệ thuật tu từ còn lúng túng.
Giang Thị Lý Trường Tiểu học Mễ Sở 5 Sáng kiến kinh nghiệm dạy Văn tả cảnh - lớp5 - Giáo viên chỉ có một con đường duy nhất là hình thành các hiểu biết về lí thuyết, thể loại văn, kĩ năng làm văn Đó là qua phân tích các bài văn mẫu với lý thuyết khô khan, khó hiểu. - Giáo viên chưa chủ động, sáng tạo trong dạy học, chưa gây hứng thú cho học sinh khi học văn. - Một số giáo viên còn mắc bệnh thành tích trong dạy học. Để đối phó với việc học sinh làm kém và đảm bảo “chất lượng” khi kiểm tra, thi cử nhiều cô giáo, thầy giáo cho học sinh học thuộc (làm sẵn) một số bài văn mẫu để các em khi gặp đầu bài tương tự cứ thế mà chép ra làm cho các em lệ thuộc vào bài mẫu, không có sáng tạo trong làm bài. - Ra đề bài chưa thích hợp với học sinh theo từng vùng miền, địa phương. Khiến học sinh vô cùng lúng túng khi miêu tả. Ví dụ: Đề bài yêu cầu tả cánh đồng lúa chín, thực tế học sinh chưa được nhìn thấy hay được quan sát cánh đồng lúa bao giờ. - Giáo viên không thực hiện đúng các yêu cầu khi trả bài viết của học sinh, không giúp các em nhận thấy được những lỗi sai của mình khi làm bài để có sự chỉnh sửa rút kinh nghiệm cho bài làm sau. III. NHỮNG VẤN ĐỀ CẦN GIẢI QUYẾT. Đứng trước thực trạng dạy và học như trên yêu cầu đặt ra cấp thiết là phải đổi mới phương pháp dạy học để học sinh đến với phân môn Tập làm văn thể loại miêu tả cảnh một cách say mê, hứng thú để từ đó có cảm xúc viết văn. Để đạt được mục tiêu trên thì cần phải tiến hành giải quyết các vấn đề chính sau: • Cung cấp cho học sinh phương pháp làm văn miêu tả nói chung và tả cảnh nói riêng. • Hướng dẫn học sinh một số thủ pháp làm văn tả cảnh. • Xây dựng một số bài tập bổ trợ rèn kĩ năng sử dụng từ ngữ và các biện pháp nghệ thuật tu từ. • Cung cấp , khuyến khích học sinh tích lũy vốn từ ngữ khi học, đọc , viết các bài văn, thơ về tả cảnh. Cung cấp vốn sống, vốn hiểu biết về cảnh. Giang Thị Lý Trường Tiểu học Mễ Sở 6 Sáng kiến kinh nghiệm dạy Văn tả cảnh - lớp5 Các vấn đề được nêu ở trên cần được giải quyết đồng thời , xen lẫn vào nhau một cách nhịp nhàng và linh động thì hiệu quả sẽ cao hơn rất nhiều. IV. PHƯƠNG PHÁP TIẾN HÀNH. Từ kinh nghiệm dạy học của mình, tôi xin đưa ra một số biện pháp để giải quyết trình bày các vấn đề được nêu ở trên để học sinh làm tốt bài văn tả cảnh như sau: 1. Cung cấp cho học sinh phương pháp làm văn miêu tả nói chung và tả cảnh nói riêng. Việc cung cấp cho học sinh phương pháp làm văn miêu tả nói chung và tả cảnh nói riêng giúp học sinh có con đường đi đến bài văn đúng hướng, không bị sai lệch về cả nội dung và hình thức. - Học sinh cần nắm được 4 yêu cầu khi làm văn miêu tả: + Cụ thể hóa sự vật (tả cái gì?) Ví dụ : Tả dòng sông thì tập trung tả dòng sông, không miên man tả sâu cảnh cánh đồng nằm bên cạnh dòng sông, hay cảnh trời mây vào thời điểm đó cho dù các sự vật đó cũng có liên quan. + Cá thể hóa sự vật (tả như thế nào?) : Tả cảnh nào thì người đọc hình dung cảnh đó chứ không bị lẫn lộn với cảnh khác. Ví dụ : Tả cảnh dòng sông thì phải tả chủ yếu những yêu tố liên quan không thể tách rời như: Nước, sóng, thuyền bè, bờ sông + Mục đích hóa sự vật (tả với mục đích gì) Ví dụ : Tả dòng sông với mục đích đó là tả lại một cảnh đẹp rất đáng tự hào của người dân quê hương. + Cảm xúc hóa sự vật (tả với tư tưởng, tình cảm, thái độ ra sao?) Ví dụ : Tả dòng sông với niềm tự hào, với sự ngưỡng mộ về một vẻ đẹp nên thơ - Cung cấp cho học sinh các bước làm văn miêu tả. + Bước 1: Tìm hiểu đề + Bước 2: Quan sát tìm ý + Bước 3: Sắp xếp ý (lập dàn ý) + Bước 4: Viết bài hoàn chỉnh Giang Thị Lý Trường Tiểu học Mễ Sở 7 Sáng kiến kinh nghiệm dạy Văn tả cảnh - lớp5 + Bước 5: Kiểm tra lại bài. Tuy rằng hiện nay Sách giáo khoa không còn những tiết riêng cho Tìm hiểu đề, quan sát tìm ý nhưng qua mỗi đề văn giáo viên phải hướng dẫn học sinh làm theo các bước kể trên. Để rèn cho học sinh thói quen làm tuần tự theo các bước kể trên khi làm văn thì mỗi bước làm giáo viên cũng phải hướng dẫn học sinh một cách tỉ mỉ về phương pháp cũng như cách suy nghĩ, cách thực hiện bài làm. Cụ thể: * Bước 1 : Tìm hiểu đề - Tác dụng: Giúp học sinh xác định được yêu cầu đề bài, tránh làm lạc đề. Nói cách khác tìm hiểu đề để định hướng học sinh nắm được mình đang làm bài văn thuộc thể loại gì, tả cái gì , đối tượng đó có những yêu cầu , giới hạn đến đâu - Cách thực hiện: Hướng dẫn học sinh làm những công việc sau: + Đọc kĩ đề. + Phân tích đề. Phân tích đề bằng cách: - Gạch 1 gạch dưới các từ xác định thể loại bài văn. - Gạch 2 gạch dưới từ xác định đối tượng miêu tả. - Gạch một nét đứt dưới các từ xác định giới hạn miêu tả. Ví dụ: Đề bài: Hãy miêu tả một cảnh đẹp nơi em ở vào một mùa trong năm. Học sinh tìm hiểu và phân tích đề bài qua việc trả lời các câu hỏi: ?/ Hãy xác định thể loại làm văn? ?/ Đối tượng miêu tả là gì? ?/ Mấy cảnh? Cảnh đó được miêu tả vào thời gian nào ? Thể loại Đối tượng miêu tả Giới hạn miêu tả Miêu tả Cảnh đẹp Không gian Thời gian Đặc điểm Giang Thị Lý Trường Tiểu học Mễ Sở 8 Sáng kiến kinh nghiệm dạy Văn tả cảnh - lớp5 Nơi em ở Một mùa trong năm Một cảnh Sau khi trả lời đúng các câu hỏi trên , học sinh thực hành gạch chân trực tiếp trên đề bài. Đề bài: Hãy miêu tả một cảnh đẹp nơi em ở vào một mùa trong năm. * Bước 2: Bước quan sát và tìm ý - Tầm quan trọng: Là bước quyết định thành công của bài văn, học sinh muốn viết được bài văn hay, sống động phải có được sự quan sát trực tiếp đối tượng miêu tả và phải có sự ghi chép tỉ mỉ, chi tiết những đặc điểm mình miêu tả. - Cách thực hiện: Giáo viên cần hướng dẫn học sinh quan sát trực tiếp đối tượng miêu tả nhiều lần và bằng nhiều giác quan khác nhau như thị giác, thính giác, vị giác, khứu giác, xúc giác nhằm giúp các em nhận biết về cảnh đầy đủ và chính xác hơn. * Luyện kĩ năng quan sát: Muốn quan sát có hiệu quả, quan sát phải có tính mục đích, người quan sát phải có cách nghĩ, cách cảm của riêng mình. Quan sát để làm văn nhằm phản ánh một đối tượng cụ thể , vừa chi tiết, vừa có tính khái quát . Qua chi tiết , người đọc phải thấy được bản chất của sự việc. Vì vậy quan sát phải có lựa chọn. Nếu yêu cầu các chi tiết cụ thể nhưng đó không phải là những chi tiết rời rạc, tản mạn, mang tính chất liệt kê. Chi tiết không cần nhiều mà phải chọn lọc, phải tinh. Đó là những chi tiết lột được các thần của cảnh. Khi quan sát, cần sử dụng đồng thời nhiều giác quan và điều quan trọng là phải quan sát bằng tấm lòng. Mục đích quan sát sẽ quy định đối tượng và phương pháp quan sát. Để tả cảnh, cần xác định vị trí quan sát. thời điểm quan sát, trình tự và nội dung quan sát. Quan sát phảI luôn gắn với việc tìm ý và tìm từ ngữ để diễn tả. Để giúp quan sát và tìm ý, với mỗi đề bài cần có một hệ thống câu hỏi gợi ý nội dung quan sát và các ý cần xác lập. Nếu học sinh không thực hiện tốt bước quan sát và tìm ý thì học sinh sẽ không có chất liệu để làm văn từ đó học sinh sẽ không có hứng thú làm bài hoặc sao chép bài văn từ những bài văn mẫu. Tuy nhiên , giáo viên cần hướng dẫn học Giang Thị Lý Trường Tiểu học Mễ Sở 9 Sáng kiến kinh nghiệm dạy Văn tả cảnh - lớp5 sinh cách ghi chép tỉ mỉ những điều mình quan sát tạo thành một cuốn cẩm nang để khi miêu tả học sinh có sẵn chất liệu để làm bài. Với bất kì một đề bài nào tôi cũng lập bảng quan sát và yêu cầu các en ghi kết quả quan sát vào bảng đó. Mắt thấy (Thị giác) Tai nghe ( Thính giác) Mũi ngửi ( Khứu giác) Tay cầm ( Xúc giác) * Quan sát theo không gian ( Vị trí) Xa Gần Trên Dưới Trong Ngoài Bên trái Bên phải Đắng sau Đằng trước • Quan sát theo thời gian ( Thời điểm ) Sáng Trưa Chiều Tối Xuân Hạ Thu Đông Mưa. nắng Giang Thị Lý Trường Tiểu học Mễ Sở 10 Sáng kiến kinh nghiệm dạy Văn tả cảnh - lớp5 Ví dụ: Khi tả dòng sông quê hương Học sinh quan sát và hoàn thành bảng quan sát như sau: Mắt thấy (Thị giác) - Sông rộng mênh mông, trải dài… - Thuyền bè đi lại trên sông tấp nập… - Sóng nhấp nhô… - Bờ bên phải: bãi ngô xanh biêng biếc… - Bờ bên trái: Bãi cát trải dài, trắng xoá… - Mặt trời, mặt trăng soi báng xuống mặt nước… - Mặt sông loang loáng. lấp lánh… - Lũ trẻ bơi lội tung tăng… - ánh đèn hai bên bờ tạo thành vết sáng loang loáng. Tai nghe ( Thính giác) - Sóng vỗ rì rào, soàn soạt… - Bãi ngô bên bờ rì rầm, xào xạc… - Tiếng gõ lanh canh của thuyền đãnh cá … - Tiếng hát của ngư dân trong đêm trên sông… - …. Mũi ngửi ( Khứu giác) - Mùi tanh tanh của thuyền no bụng cá… - … Tay cầm ( Xúc giác) - Nước mát rượi - … Từ những ghi chép quan sát trên thì chắc chắn các em sẽ làm được những bài văn vô cùng sinh động và hấp dẫn. Tuy nhiên quan sát bằng các giác quan chưa đủ mà giáo viên cũng cần phải hướng dẫn học sinh quan sát theo trình tự không gian và thời gian. Ví dụ : Dòng sông được quan sát theo trình tự thời gian. Sáng - Sông hiền hoà chảy, uốn lượn như dảI lụa. - Sóng rì rào ca hát - Trên mặt sông, thuyền chở người, chở hàng đi Giang Thị Lý Trường Tiểu học Mễ Sở 11 Sáng kiến kinh nghiệm dạy Văn tả cảnh - lớp5 lại như mắc cửi. - Bến sông nhộn nhịp tiếng cười nói. Trưa - Mặt trời chiếu tia nắng chói chang làm sông đỏ ngầu giận dữ, cuồn cuộn chảy về xuôi. Chiều - Mặt nước gợn sóng, những con sóng nhẹ nhàng xô vào hai bên bờ. - Lũ trẻ tắm sông tha hồ lặn ngụp. - Làn nước mát rượi ôm ấp lũ trẻ. - Đoàn thuyền no bụng cá nối đuôi nhau cập bến. Tối - Trăng lên, ánh trăng toả xuống mặt sông. - Mặt sông như trải rộng mênh mông, bàng bạc một màu. - ánh đèn hai bên bờ tạo thành vệt sáng ung linh. - Tiếng gõ lanh canh của thuyền đánh cá đêm, tiếng hát của ngư dân là dòng sông thêm đẹp, thêm sinh động. Xuân Hạ - Sông cạn nước làm hai bên bờ lộ trơ những tảng đá kè bờ nằm ngổn ngang. Thu - Nước sông dâng cao, mấp mé bờ. - Sóng cuồn cuộn xô vào bờ soàn soạt. Đông Mưa. nắng - Trời nắng, mặt sông lấp lánh như được dát vàng. Nói tóm lại, giáo viên lưu ý cho học sinh khi quan sát một số điểm sau: + Khi quan sát học sinh phải nhìn ngắm cảnh trước mặt. + Học sinh phải quan sát nhiều lần, quan sát tỉ mỉ ở nhiều góc độ , nhiều khía cạnh ở thời gian, địa điểm khác nhau. Giang Thị Lý Trường Tiểu học Mễ Sở 12 Sáng kiến kinh nghiệm dạy Văn tả cảnh - lớp5 + Khi quan sát học sinh phải tìm ra những nét chính, trọng tâm của cảnh, sẵn sàng bỏ đi những nét thừa không cần thiết ( Cho nên học sinh không cần điền tất cả các ô gợi ý trên). + Học sinh cần phải tìm được nét tiêu biểu, đặc sắc của cảnh. Phải bộc lộ cảm xúc hứng thú say mê của mình trước đối tượng quan sát. + Học sinh phải tìm được những từ ngữ chính xác, những câu văn ngắn ngọn để ghi lại những gì quan sát được . * Bước 3. Sắp xếp ý và lập dàn ý - Sau khi quan sát và tìm ý , truớc khi lập dàn bài chi tiết, học sinh cần xác định trình tự miêu tả để sắp xếp các ý một cách hợp lí. Trình tự miêu tả trong văn tả cảnh có thể là trình tự không gian, có thể là trình tự thời gian tuỳ theo từng cảnh để lựa chọn cho phù hợp. Ví dụ: Với bài tả khu vườn vào buổi sáng, ta nên chọn trình tự không gian. + Trước cửa vườn: + Giữa vườn: + Góc vườn bên trái: + Góc vườn bên phải: + Cuối vườn: … Tuy nhiên , ta vẫn có thể chọn trình tự thời gian: + Khoảng trời phía đông ửng hồng + Mặt trời bắt đầu nhô lên sau rặng tre. + Khi ánh nắng ban mai bắt đầu toả xuống + Mặt trời lên cao. Ví dụ: Với bài tả dòng sông chọn trình tự miêu tả là thời gian. + Sáng: + Trưa: + Chiều : + Tối: Ta cũng có thể chọn trình tự không gian như: Giang Thị Lý Trường Tiểu học Mễ Sở 13 Sáng kiến kinh nghiệm dạy Văn tả cảnh - lớp5 + Nhìn từ xa: + Trên mặt sông: + Bờ bên trái: + Bờ bên phải: + Bến sông: • Lập dàn ý. Do nội dung chương trình trong sách giáo khoa phân bố thì học sinh luyện viết các đoạn văn tả cảnh rất nhiều. Những bài văn tả cảnh hoàn chỉnh chỉ yêu cầu thực hiện trong các tiết kiểm tra. Chính vì thế, tôi đưa dàn ý chung cho một bài văn tả cảnh, và cả dàn ý cho một đoạn văn tả cảnh để học sinh dựa vào đó viết. + Dàn ý chung cho một bài văn tả cảnh cụ thể như sau Bố cục Dàn bài 1. Mở bài - Giới thiệu cảnh định tả 2. Thân bài * Tả bao quát : * Tả chi tiết: + Tả từng bộ phận của cảnh ( Nếu lựa chọn trình tự không gian) + Tả cảnh theo sự thay đổi của thời gian ( nếu lựa chọn theo trình tự không gian.) * Lưu ý: - Có thể kết hợp cả hai trình tự. - Lồng ghép tình cảm , cảm xúc và nhận xét đánh giá về cảnh trong quá trình miêu tả. - Kết hợp tả hoạt động của người song chỉ lướt qua để tránh nhầm sang dạng bài tả cảnh sinh hoạt. 3. Kết bài + Nêu nhận xét, đánh giá: +Tình cảm: + Hành động : Giang Thị Lý Trường Tiểu học Mễ Sở 14 Sáng kiến kinh nghiệm dạy Văn tả cảnh - lớp5 + Dàn ý chung cho yêu cầu viết một đoạnvăn. Mở đoạn Giới thiệu cảnh sẽ tả Thân đoạn Tả chi tiết những đặc điểm nổi bật của cảnh Kết đoạn Nêu tình cảm, nhận xét đánh giá về cảnh. Sau khi có trong tay dàn ý chung cho cho bài văn, học sinh sẽ áp dụng để lập dàn ý chi tiết. Dàn ý này cũng chính là cái sườn sát nhất cho học sinh viết thành bài văn cụ thể. Ví dụ: Với bài văn tả dòng sông, ta có thể xây dựng 2 dàn ý chi tiết : Dàn ý lựa chọn miêu tả theo trình tự không gian, dàn ý theo lựa chọn trình tự thời gian. + Dàn ý tả dòng sông theo trình tự thời gian: Bố cục Dàn bài chi tiết 1. Mở bài - Giới thiệu cảnh định tả: Quê hương em có rát nhiều cảnh đẹp, nhưng dòng sông Hồng đỏ lặng phù sa là cảnh mà người dân quê em yêu thích và tự hào nhất. 2.Thân bài + Buổi sáng - Dòng sông như di lụa đào vắt qua đồng bằng Bắc bộ - Mặt sông gợn lên những con sóng nhẹ. - Bờ bên phải là bãi ngô xanh mướt ngả đầu vào nhau rì rầm trò chuyện. - Bờ bên tráilà bãi cát trắng trải dài mênh mông. - Thuyền trở người , chở than, thuyền đánh cá tấp nập qua lại như mắc cửi. - Tiếng cười nói, tiếng động cơ xe nhộn nhịp bến đò ngang. + Buổi trưa: - Khi mặt trời giận dữ ném những tia nắng chói chang xuống mặt sông khoác chiếc áo dát vàng lấp lánh. - Nước sông đỏ ngầu, sóng lao vào bờ soàn soạt. Giang Thị Lý Trường Tiểu học Mễ Sở 15 Sáng kiến kinh nghiệm dạy Văn tả cảnh - lớp5 - Dòng sông hừng hực , hăm hở chảy về xuôi. + Buổi chiều: - Sông lại hiền hoà như người mẹ. - Sóng rì rào ca hát - Làn nước trong mát - Lũ trẻ tha hồ lặn ngụp vui đùa. - Cuối chiều, đoàn thuyền no bụng cá trở về cập bến. + Buổi tối : - Dưới sánh trăng bàng bạc, dòng sông như trải rộng mênh mông. - ánh sáng hai bên bờ tạo thánh những vệt sáng lấp loáng làm dòng sông trở lên lung linh hơn. - Tiếng lanh canh của thuyền đánh cá, tiếng hò của ngư dân làm sông về đêm thêm rộn rã hơn mà đẹp hơn, nên thơ hơn. 3. Kết bài - Dòng sông cứ cần mẫn chảy mãi, bồi đắp cho đất đai màu mỡ, cây cối xanh tốt. - Người dân quê em, ai điđâu cũng nhớ về quê hương, về dòng sông Hồng yêu dấu. + Dàn ý cho bài văn tả cảnh khu vườn vào một buổi sáng theo trình tự không gian Bố cục Dàn ý chi tiết Mở bài - Khu vườn vào buổi sáng thật đẹp 2. Thân bài Bao quát: Khi nắng ban mai vàng như mật ong chiếu xuống, khu vườn như bừng tỉnh sau một đêm tắm sương. + Trước vườn: - nàng Hồng măng trên mình hạt sương long lanh đang e lệ trong lá. - Cánh hoa đỏ thắm mịn màng, khum khum úp sát vào nhau. - Nàng Cúc cũng thay cho mình bộ váy vàng rực rỡ để chờ đón anh ong bước đến chơi. - Các nàng thi nhau toả hương làm cả một khoảng không gian thơm mát. + Giữa vườn: - Hai hàng rau cải xanh mơn mởn chen nhau mọc. Giang Thị Lý Trường Tiểu học Mễ Sở 16 Sáng kiến kinh nghiệm dạy Văn tả cảnh - lớp5 - Những lá cải to bản thi nhau vươn cao hứng ánh nắng vàng óng. + Góc bên trái: - Cây bưởi nặng nhọc mang trên mình những trái bưởi tròn lông lốc. - Lũ sơn ca, hoạ mi ngủ đêm trên cành đang bay nhảy, cất tiếng hát véo von chào buổi sáng. + Góc bên phải: - Mấy anh ớt đỏ gầy leo kheo đã tỉnh giấc. - Anh ngả nghiêng vặn mình trong gió + Cuối vườn: - Mẹ con bác chuối lục đục gọi nhau dậy tập thể dục. - Những cánh tay to bản giơ cao phần phật trong gió - Mấy đứa chuối con thấy chuối mẹ tập vỗ tay reo vui làm chút sương cuối cùng rơi vội xuống đất. 3. Kết bài - Nhìn cảnh khu vườn vào buổi sáng mới thấy được vẻ đẹp và sức sống mãnh liệt của cây cối nơi đây. Lưu ý: Mỗi một ô của dàn bài chi tiết sẽ tạo thành một đoạn văn khi làm bài. Tuy vậy, tùy vào nội dung và khả năng mà các em có thể điều chỉnh thêm, bớt số đoạn cho phù hợp. • Bước 4: Tạo bài văn Đây là giai đoạn quan trọng nhất và cũng là khâu khó nhất, đòi hỏi học sinh phải linh hoạt vận dụng nhiều kiến thức để làm. Học sinh phải biết: + Dùng từ, đặt câu, dựng đoạn + Vận dụng phong cách ngôn ngữ văn bản + Bám sát dàn bài để viết thành bài văn hoàn chỉnh. Muốn học sinh làm tốt bước này, giáo viên cần hướng dẫn học sinh thực hiện theo các yêu cầu sau:
- Phép liên kết câu: Mưa xuân lất phất bay. Cây cối thi nhau đâm chồi nảy lộc , đưa tay đón những hạt mưa xuân. Với chúng, mưa xuân chính là liều thuốc tiên để sinh tồn và phát triển. - Phép lặp: Dòng sông như dài lụa đào mềm mại. Nó cứ chảy mãI, chảy mãI để mang phù sa màu mỡ cho đất đai. - Biện pháp tu từ: Câu hỏi tu từ - Bạn có biết cảnh đẹp mà người dân quê em rất đỗi tự hào là cảnh gì không? Đó chính là dòng sông Hồng quanh năm đỏ nặng phù sa đấy! - Điệp ngữ : - Mưa nhảy trên mái tôn, mưa ngã xuống mặt sân, mưa đâm Giang Thị Lý Trường Tiểu học Mễ Sở 18 Sáng kiến kinh nghiệm dạy Văn tả cảnh - lớp5 - Điệp câu : ào vào bụi cây. - “ Đẹp quá! Đẹp quá! “ Thật không uổng phí một đêm thức trắng ngắm cảnh trăng khuya. Đảo ngữ - Phất phơ trên cành/ những nụ hoa xuân. VN CN - So sánh - Mặt trời như quả bóng tròn, đỏ hồng treo lơ lửng trên bầu trời. - Nhân hoá - Nàng Xuân xinh đẹp mang những sắc màu lộng lẫy khoác lên cỏ cây, hoa lá. + Học sinh phải phân biệt được câu văn kể với câu văn tả để khi viết sẽ sử dụng các câu văn miêu tả tránh dùng câu kể khiến người đọc có cảm giác như người viết đang kể lể dài dòng về cảnh - Câu văn kể chỉ nêu một thông báo cho người đọc, người nghe. - Câu văn tả là câu văn phối hợp nhiều yếu tố ( Các kiểu câu, các loại câu, các biện pháp tu từ về câu, các từ gợi tả, gợi cảm )để người đọc, người nghe có thể cảm thấy được hình ảnh, màu sắc, âm thanh, cảm xúc của cảnh đó. Ví dụ: Câu văn kể Câu văn tả - Mặt trời toả nắng xuống mặt đất. - Ông mặt trời vén màn mây trắng, toả những tia nắng vàng óng như tơ xuống mặt đất. - Lúc nào sông cũng chảy để mang phù sa cho đất. - Hết năm này đến năm khác, sông cứ cần mẫn chảy mang phù sa bồi đắp cho đất đai màu mỡ, cây cối xanh tốt.
trong đoạn. các câu còn lại tả chi tiết đối tượng đó. + Ví dụ: Ôi, bầu trời đêm mới đẹp làm sao! Mặt trăng tròn, to như quả bóng vàng treo lơ lửng trên bầu trời mờ đục, cao thăm thẳm.Những vì sao như ngàn vạn hạt kim cương lấp lánh tô điểm cho chiếc áo đêm thêm lộng lẫy. + Câu cuối đoạn nêu nhận xét, đánh giá về đối tượng được tả ở trên. các câu còn lại tả chi tiết các đặc điểm của đối tượng. + Ví dụ: Mặt trăng tròn, to như quả bóng vàng treo lơ lửng trên bầu trời mờ đục, cao thăm thẳm.Những vì sao như ngàn vạn hạt kim cương lấp lánh tô điểm cho chiếc áo đêm thêm lộng lẫy. ánh trăng vàng đổ xuống mái nhà, lồng trong kẽ lá, chảy xuống nhành cây, tràn ngập khắp con đường trắng xoá. Khoảng sân đầy ắp trăng, cánh đồng trăng mênh mông. Dưới ánh trăng, dòng sông lấp lánh như được dát bạc. Ôi, đêm trăng mới đẹp làm sao ! Song hành + Tả luôn các đặc điểm của đối tượng tả, có thể mỗi đặc điểm được tả bằng một hoặc hai câu. + Ví dụ: Nàng hồng xúng xính trong bộ áo đỏ thắm, nàng cúc tưng bừng trong chiếc váy màu vàng rực rỡ…tất cả đang toả hương thơm ngát. cây cam mang trên mình những trái cam căng tròn, đỏ ối lúc lỉu trên cành. Mẹ con bác chuối vui vẻ dang cánh tay to bản phần phật trong gió. Mấy hàng rau cải khiêm tốn nằm sát mặt đất xoè những chiếc lá xanh non mơn mởn thi vươn nhau vươn lên đón nắng mai Giang Thị Lý Trường Tiểu học Mễ Sở 20 Sáng kiến kinh nghiệm dạy Văn tả cảnh - lớp5 Tổng phân hợp + Câu đầu đoạn và câu cuối đoạn nêu nhận xét, đánh giá về đối tượng tả. Các câu còn lại miêu tả chi tiết đặc điểm của đối tượng. + Ví dụ : Dòng sông vào đêm trăng thật đẹp và nên thơ. Dưới ánh trăng và lớp sương bàng bạc, dòng sông như được trảI rộng mênh mông. mặt sông như được dát bạc. ánh đèn hai bên tạo thành những vệt sáng lấp loáng làm sông trở nên lung linh hơn. Văng vẳng đâu đây tiếng lanh canh của thuyền đánh cá đêm, tiếng hò của ngư dân. Lúc này , dòng sông bồng bềnh , huyền ảo và đẹp như bức tranh thuỷ mặc. - Trong các mô hình cấu trúc một đoạn văn trên thì cấu trúc tổng- phân -hợp là tiêu biểu nhất đối với học sinh tiểu học. Cấu trúc này tương ứng với cấu trúc của cả bài văn ( Mở bài- thân bài- kết bài ) và cấu trúc của đoạn văn ( Câu mở đoạn- Thân bài - câu kết bài ). Mặt khác trong chương trình sách giáo khoa lớp 4, lớp 5 có rất nhiều bài tập yêu cầu học sinh viết một đoạn văn. - Khi viết một đoạn văn đứng độc lập thì chọn cấu trúc Tổng - Phân- Hợp là hợp lí hơn cả. c2. Liên kết đoạn văn. Khi trình bày bài văn thành nhiều đoạn khác nhau, các em cần phải biết cách liên kết đoạn văn. Liên kết đoạn văn có thể dùng từ ngữ, dùng câu: + Dùng từ để liên kết đoạn: \> Chỉ trình tự, bổ sung: Buổi sáng, buổi trưa, khi mùa xuân về, …trước hết, cuối cùng, ngoài ra, thêm vào đó, \> Chỉ ý nghĩa tổng kết, khái quát: Tóm lại, nói tóm lại, nhìn chung, \> Chỉ ý đối lập, tương phản: Ngược lại, trái lại, nhưng, thế mà, tuy vậy, \> Từ ngữ thay thế: Do đó, do vậy, vì thế, cho nên, + Dùng câu: \> Dùng câu nối với phần trước của văn bản. \> Dùng câu nối với phần sau của văn bảm. \> Dùng câu nối phân trước và phần sau của văn bản. Giang Thị Lý Trường Tiểu học Mễ Sở 21 Sáng kiến kinh nghiệm dạy Văn tả cảnh - lớp5 c3. Quan hệ giữa đoạn văn với đoạn văn. - Để tạo ra sự lôgic trong diễn đạt thì học sinh có thể dựa vào quan hệ không gian, quan hệ thời gian, quan hệ đặc điểm ( với dạng bài tả cảnh thì thường dùng quan hệ không gian, quan hệ thời gian ) Ví dụ : + Quan hệ không gian Trước cửa vườn, nàng Hồng măng trên mình hạt sương lonh lanh đang e lệ trong lá.cánh hoa đỏ thắm mịn màng, khum khum úp sát vào nhau.Nàng Cúc cũng thay cho mình bộ váy vàng rực rỡ để chờ đón anh ong bước đến chơi.Các nàng thi nhau toả hương làm cả một khoảng không gian thơm mát. Cuối vườn, mẹ con bác chuối lục đục gọi nhau dậy tập thể dục.Những cánh tay to bản giơ cao phần phật trong gió. Mấy đứa chuối con thấy chuối mẹ tập vỗ tay reo vui làm chút sương cuối cùng rơi vội xuống đất. + Quan hệ thời gian Buổi sáng, dòng sông như dải lụa đào vắt qua đồng bằng Bắc bộ. Mặt sông gợn lên những con sóng nhẹ.Bờ bên phải là bãi ngô xanh mướt ngả đầu vào nhau rì rầm trò chuyện.Bờ bên trái là bãi cát trắng trải dài mênh mông. Thuyền chở người , chở than, thuyền đánh cá tấp nập qua lại như mắc cửi. Tiếng cười nói, tiếng động cơ xe nhộn nhịp bến đò ngang. Buổi trưa, khi mặt trời giận dữ ném những tia nắng chói chang xuống mặt sông khoác chiếc áo dát vàng lấp lánh.Nước sông đỏ ngầu, sóng lao vào bờ soàn soạt. Dòng sông hừng hực , hăm hở chảy về xuôi. - Ngoài ra quan hệ giữa các đoạn văn có thể là quan hệ giữa ý chính và ý diễn giải, giữa ý cụ thể với ý tổng kết • Bước 5: Kiểm tra lại toàn bộ bài văn. Kiểm tra lại toàn bộ bài văn là bước quan trọng nhưng thực tế đây là bước mà nhiều giáo viên bỏ qua hoặc nếu có thực hiện thì chỉ lướt qua gọi là có. Sauk hi vieets xong bài văn, sau khi nhận bài chấm của cô nhiều em không biết mình viết không được ở chỗ nào, lỗi sai ở đâu, không hay ở đâu. * Tác dụng: Đây là bước rất cần thiết, nó giúp người viết sửa chữa những lỗi sai khi viết văn như: lỗi chính tả, cách dùng từ, đặt câu, tạo đoạn, dấu câu, cách trình Giang Thị Lý Trường Tiểu học Mễ Sở 22 Sáng kiến kinh nghiệm dạy Văn tả cảnh - lớp5 bày và đặc biệt là nhận biết được mình đã làm đúng yêu cầu đề bài chưa và bổ sung nội dung còn thiếu. Bước kiểm tra này có thể tự học sinh kiểm tra sau khi viết xong bài ( ở nháp , ở dàn bài chi tiết hoặc bài hoàn chỉnh), khi nhận xét bài của bạn, trong tiết trả bài. Giáo viên yêu cầu các em thực hiện nghiêm túc 3 bước: + Đọc đi đọc lại bài văn + Tìm lỗi sai hoặc chưa hay về dàn bài, dùng từ, đặt câu, dựng đoạn . + Sửa lại cho đúng, cho hay. Các em có thể tự làm một mình hoặc cùng bạn kiểm tra để hoàn thành bảng sau: Dàn bài Mở bài Thân bài Kết bài -Dài(ngắn)? Sửa: Trực tiếp(giántiếp) Sửa: Trình tự hợp lí chưa? Sửa: Chỗ lạc ý Sửa: - Độ dài ngắn Sửa: Chưa hay: Sửa: . Dùng từ Từ gợi tả - Từ chưa chính xác, chưa hay: - Sửa: BPTT về từ - Số lượng nhiều hay ít, hay chưa, chính xác chưa: - Sửa: Chính tả - Lỗi: - Sửa: Lỗi đặt câu Sửa Câu tả sai ngữ pháp Câu kể sai ngữ pháp hoặc chưa hay Biện pháp tu từ về câu dùng sai Liên kết câu chưa chính xác Giang Thị Lý Trường Tiểu học Mễ Sở 23 Sáng kiến kinh nghiệm dạy Văn tả cảnh - lớp5 Dấu câu dùng sai Dựng đoạn Sửa Tách đoạn chưa hợp lí Liên kết đoạn chưa chính xác Cấu trúc đoạn không rõ ràng Hình thức đoạn văn ( thụt đầu dòng) 2. Hướng dẫn học sinh một số thủ pháp làm văn miêu tả con vật 2.1 . Chọn đối tượng tả. + Thực tế, chương trình sách giáo khoa, một số đề thi , đề tự luyện văn tả cảnh thường ra một số đề dạng mở. Tức là, học sinh có thể tuỳ chọn đối tượng tả cụ thể trong chủ đề yêu cầu của đề bài. Tuy thế, nhiều em còn lúng túng không biết lựa chọn tả cảnh gì. Đôi khi các em còn chọn những đối tượng cụ thể mà không hề có cơ hội quan sát hoặc chỉ quan sát theo kiểu đã biết sơ qua. + Tác dụng : Việc lựa chọn đúng đối tượng sẽ giúp học sinh có được ngay hứng thú ban đầu để chuẩn bị cho việc quan sát cảnh, tạo cơ sở cho việc hoàn thành tốt bài văn, đoạn văn yêu cầu. + Hướng giải quyết : \> Bước1. Giáo viên cho học sinh xác định chính xác đối tượng chung trong đề bài. \> Bước 2. Liệt kê ra một số đối tượng cụ thể thuộc yêu cầu của đề bài. \> Bước 3. Kiểm tra những hiểu biết của mình về các đối tượng cụ thể đó. \> Bước 4. Dự đoán những thuận lợi, khó khăn khi quan sát, sắp xếp ý, trình tự tả, sử dụng ngôn từ khi miêu tả với các đối tượng được liệt kê. \> Bước 5. Dựa vào bước 3, bước 4, đối tượng nào nhiều ưu điểm hơn thì quyết định chọn đối tượng đó. Ví dụ: Với đề bài trang 74- SGK Tiếng Việt 5 Hãy viết một đoạn văn miêu tả cảnh sông nước ( một vùng biển, một dòng sông, một con suối hay một hồ nước). - Bước 1: Đối tượng là cảnh sông nước - Bước 2: Một số đối tượng cụ thể : + Một vùng biển Giang Thị Lý Trường Tiểu học Mễ Sở 24 Sáng kiến kinh nghiệm dạy Văn tả cảnh - lớp5 + Một dòng sông + Một con suối + Một hồ nước. - Bước 3 . Kiểm tra hiểu biết của mình về các đối tượng cụ thể trên. + Một vùng biển, một con suối: Chưa có cơ hội trực tiếp quan sát mà chỉ thấy qua một số kênh thông tin khác nhau. + Một dòng sông: Vì quê hương mình có dòng sông Hồng chảy qua và đã có nhiều lần quan sát khi đi chơI, đI hội…nên cũng có những hiểu biết nhất định. + Một hồ nước: Thường xuyên quan sát . Bước 4. Dự đoán những thuận lợi, khó khăn khi quan sát, sắp xếp ý, trình tự tả, sử dụng ngôn từ khi miêu tả + Một vùng biển, một con suối : Không thể quan sát kĩ cảnh nên dùng từ ngữ miêu tả sẽ khó chính xác, nhận định về cảnh bị sai lệnh + Một dòng sông: Do được quan sát các bộ phận có liên quan như: mặt sông, hai bên bờ, bến nước … nên có kiến thức về sông, về sự thay đổi của nó; lựa chọn tình tự miêu tả nào cũng thấy phù hợp; có thể sử dụng nhiều từ ngữ gợi tả, gợi cảm, gợi hình, các từ láy và các biện pháp tu từ. + Một hồ nước: Cũng dễ quan sát, sắp xếp ý có thể theo trình tự không gian, thời gian nhưng việc sử dụng ngôn từ khi miêu tả để tạo ra nét đẹp riêng của hồ không dễ. Bước 5: Quyết định chọn dòng sông làm đối tượng cụ thể để miêu tả. 2.2 . Xây dựng mở bài trong bài văn tả cảnh + Thực tế: Trong chương trình dạy tập làm văn lớp 5 cũng có hướng dẫn học sinh mở bài khi miêu tả cảnh như: Mở bài gián tiếp và trực tiếp. Tuy nhiên học sinh mới hiểu phần lí thuyết mà chưa biết cách làm thế nào cho hay cho sinh động và ở hai kiểu mở bài đó có những cách mở bài nào. Đây chính là nguyên nhân khiến cho các em vô cùng lúng túng và mất nhiều thời gian để suy nghĩ trong khi đã sẵn sàng viết phần thân bài. Giang Thị Lý Trường Tiểu học Mễ Sở 25 |
