Hiện nay, Việt Nam chưa có quy định pháp lý điều chỉnh hoạt động phát hành, mua bán, trao đổi tiền ảo, tài sản ảo, cũng chưa quy định đơn vị chính thức quản lý việc phát hành và giao dịch các đồng tiền ảo, tài sản ảo. Do vậy, các hoạt động mua bán, trao đổi các đồng tiền ảo do một số cá nhân tại Việt Nam thực hiện thông qua các sàn giao dịch tiền ảo quốc tế như Binance, Coinbase… hoặc thông qua hình thức thỏa thuận trực tiếp tiềm ẩn rất nhiều rủi ro.
Hiện các cơ quan quản lý đang ở mức độ tuyên truyền, đưa ra những cảnh báo với nhà đầu tư. Cụ thể, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước – Bộ Tài chính (UBCKNN) đã có thông báo trên cổng thông tin điện tử của Ủy ban, trong đó khuyến cáo các nhà đầu tư cẩn trọng khi tham gia đầu tư vào tiền ảo, tài sản ảo để hạn chế những tổn thất có thể xảy ra. Cơ quan này cũng đề nghị các công ty đại chúng, công ty chứng khoán, công ty quản lý quỹ, quỹ đầu tư chứng khoán không được thực hiện các hoạt động phát hành, giao dịch và môi giới tiền ảo trái pháp luật.
Thực hiện Quyết định số 1255/QĐ-TTg ngày 21/8/2017 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án Hoàn thiện khung pháp lý để quản lý, xử lý đối với các loại tài sản ảo, tiền điện tử, tiền ảo và Công văn số 11633/VPCP-KTTH ngày 29/18/2018 của Văn phòng Chính phủ về báo cáo về việc rà soát, đánh giá toàn diện thực trạng pháp luật, thực tiễn về tài sản ảo, tiền ảo, Bộ Tài chính đã thành lập Tổ nghiên cứu về tài sản ảo, tiền ảo theo Quyết định số 664/QĐ-BTC ngày 24/4/2020 nhằm triển khai công tác nghiên cứu, đề xuất các nội dung chính sách, cơ chế quản lý theo chức năng, nhiệm vụ của Bộ Tài chính có liên quan đến tài sản ảo, tiền ảo.
Hiện nay, Tổ đã bước đầu triển khai công tác nghiên cứu về tài sản ảo, tiền ảo cũng như kinh nghiệm quốc tế trong hoạt động quản lý, giám sát liên quan. UBCKNN, đơn vị được giao chủ trì Tổ nghiên cứu, cũng đang thực hiện đề tài nghiên cứu khoa học và công nghệ cấp Bộ về “Xây dựng khuôn khổ pháp lý quản lý tài sản mã hóa trên thị trường chứng khoán Việt Nam”. Đề tài nghiên cứu có thể đưa ra những đề xuất ban đầu đối với vấn đề quản lý, giám sát các hoạt động liên quan đến tài sản mã hóa trong thị trường chứng khoán Việt Nam.
Trong thời gian tới, Bộ Tài chính (UBCKNN) cho biết, sẽ tiếp tục thúc đẩy công tác nghiên cứu để đề xuất với Chính phủ về cơ chế quản lý, giám sát các hoạt động liên quan đến tài sản ảo, tiền ảo trong chức năng, nhiệm vụ được giao, hướng tới cân bằng giữa mục tiêu sáng tạo, tăng trưởng kinh tế với mục tiêu đảm bảo an toàn, an ninh cho thị trường tài chính, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các nhà đầu tư cũng như các thành viên khác tham gia thị trường.
Ngoài ra, Bộ Tài chính sẽ tiếp tục đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức của người dân về tài sản ảo, tiền ảo, đồng thời tăng cường cảnh báo về những rủi ro, nguy cơ và hệ lụy của việc tham gia mua bán, giao dịch, đầu tư, kinh doanh tài sản ảo, tiền ảo chưa được pháp luật quy định.
Dưới góc độ Ngân hàng Nhà nước, trao đổi với báo chí, Phó Thống đốc Thường trực Ngân hàng Nhà nước Đào Minh Tú cũng khẳng định, theo các quy định pháp luật hiện hành, Bitcoin và các loại tiền ảo tương tự khác không phải là tiền tệ và không phải là phương tiện thanh toán hợp pháp tại Việt Nam. Chính vì vậy các tổ chức, cá nhân cần thận trọng, không nên đầu tư, nắm giữ cũng như thực hiện các giao dịch liên quan đến Bitcoin và các loại tiền ảo tương tự khác. Nhà đầu tư tiền ảo đối mặt rủi ro mất giá trị rất cao so với khi sử dụng tiền tệ truyền thống được chính phủ hỗ trợ, thậm chí có nguy cơ mất trắng khi bong bóng tiền ảo có thể đổ vỡ bất cứ lúc nào.
“Sử dụng Bitcoin làm phương tiện thanh toán tại Việt Nam là hành vi vi phạm pháp luật và có thể bị xử phạt hành chính hoặc xử lý hình sự theo quy định pháp luật hiện hành” – lãnh đạo NHNN lưu ý.
Chính phủ vừa yêu cầu Bộ Tài chính nghiên cứu, xây dựng khung pháp lý để cấm hoặc điều chỉnh tài sản ảo trong tháng 5/2025 để chống rửa tiền. Kế hoạch này nhằm sớm đưa Việt Nam ra khỏi danh sách rà soát tăng cường (danh sách xám) của Lực lượng đặc nhiệm tài chính về chống rửa tiền (FATF) trước tháng 5/2025, đồng thời cũng là động thái cho thấy mối quan tâm của Việt Nam đối với thị trường này.
Không chỉ là tiền ảo
Hiện nay, Việt Nam chưa có định nghĩa cụ thể về tiền ảo và tài sản ảo. Các quy định hiện mới đề cập khái niệm tiền điện tử neo theo tiền pháp định, tồn tại dưới dạng thẻ trả trước ngân hàng, ví điện tử. Các loại tiền số như Bitcoin, Ethereum... được coi là tài sản ảo phổ biến. Việc mua bán, trao đổi tài sản ảo tại Việt Nam hiện nay được thực hiện qua các sàn giao dịch quốc tế hoặc hình thức thỏa thuận trực tiếp, tiềm ẩn rủi ro về rửa tiền.
“Công nghệ blockchain bùng nổ kéo theo đó là nguy cơ gia tăng tội phạm tài chính, rửa tiền sử dụng công nghệ. Tuy nhiên, tại Việt Nam lại chưa có khung pháp lý cụ thể về vấn đề này. Giám sát trong lĩnh vực tiền mã hóa là một trong những nhiệm vụ cấp bách đối với các cơ quan quản lý tại Việt Nam trong giai đoạn hiện nay”, ông Trần Việt Hùng, cố vấn của Hiệp hội Blockchain Việt Nam (VBA), nhận định.
Theo số liệu của VBA vào tháng 9/2023, giá trị tiền ảo Việt Nam nhận về gần 91 tỉ USD trong 1 năm (từ tháng 10/2021 đến tháng 10/2022). Trong đó, các hoạt động bất hợp pháp là 956 triệu USD. Thống kê của Coin98 Insights cho thấy 64% nhà đầu tư tiền số ở Việt Nam không có lời, trong đó gần 44% lỗ trong năm qua.
Trong khi đó, thị trường tài sản mã hóa toàn cầu tăng trưởng nhanh chóng. Theo Statista, doanh thu của thị trường tài sản mã hóa toàn cầu có thể đạt 56,42 tỉ USD vào cuối năm 2023. Số lượng người tham gia thị trường này có thể lên tới 994,3 triệu người vào năm 2027. Tài sản mã hóa được biết đến nhiều nhất là tiền ảo, trong đó có những đồng tiền ảo nổi tiếng như Ethereum, Tether, Cardano và Litecoin.
Tương lai của tài sản mã hóa
Hiện Liên minh châu Âu (EU) đã ban hành quy định pháp lý để ngăn chặn tội phạm tài chính sử dụng công nghệ cao và công nghệ blockchain với đạo luật Thị trường Tài sản mã hóa (MiCA). Nhưng đồng thời, Cơ quan Quản lý Chứng khoán Mỹ vừa chấp thuận các quỹ giao dịch trao đổi (ETF) đầu tiên được niêm yết tại Mỹ. Quyết định này đánh dấu bước ngoặt cho ngành công nghiệp điện tử.
Tuy nhiên, tài sản mã hóa cần được hiểu là một khái niệm rộng hơn. Đó là tất cả những tài sản được tạo ra và trao đổi trên các nền tảng chuỗi khối (blockchain). Có 4 loại tài sản mã hóa không phải là tiền ảo thông dụng nhất hiện nay gồm tiền điện tử của ngân hàng trung ương (Central Bank Digital Currency - CBDC), tiền ảo neo theo tài sản ổn định (Stablecoin), tài sản thực được mã hóa (Tokenised asset) và tài sản mã hóa không thể thay thế (Non-fungible token - NFT). Theo báo cáo của HSBC, có 105 quốc gia, đại diện cho hơn 95% GDP toàn cầu, đang nghiên cứu triển khai CBDC. PWC dự đoán đến năm 2030 khoảng 5-10% tài sản thế giới sẽ ở dạng số hóa. Giá trị tài sản toàn cầu được kỳ vọng sẽ đạt mức 145.400 tỉ USD vào năm 2025.
Tiền ảo hiện nay không được phép sử dụng để mua hàng hóa, dịch vụ tại Việt Nam. Yêu cầu quản lý vừa đưa ra của Chính phủ cho thấy quan điểm chặt chẽ của Việt Nam về vấn đề tiền ảo. Tuy nhiên, Việt Nam vẫn dành mối quan tâm lớn đến xu hướng phát triển của công nghệ blockchain và thị trường tài sản mã hóa trên toàn cầu và trong khu vực. Hiện nay, chưa có cập nhật về đồng CBDC hay Tài sản tài chính được mã hóa (Tokenized financial asset) nào được phát hành tại Việt Nam và chỉ mới ghi nhận một số đồng Stablecoin neo theo VND được phát hành bởi các tổ chức nước ngoài.
Trong khi đó, Việt Nam đứng thứ 4 trong danh sách 20 nền kinh tế nắm giữ nhiều NFT nhất (17,4%). Từ khi game Axie Infinity trở thành một trong những dự án mã hóa giá trị nhất thế giới trong năm 2021, ít nhất 7 trò chơi điện tử blockchain khác đã được triển khai ở Việt Nam, thu hút hàng triệu USD từ các nhà đầu tư nước ngoài.
_91531446.png)
Hiện tại, tiền ảo, Stablecoin, CBDC và cơ sở hạ tầng cho phát hành chứng khoán mã hóa đang làm thay đổi cục diện của thị trường tài chính. Bước tiến hóa tiếp theo trong quá trình số hóa sẽ là việc mã hóa tài sản trong thế giới thực. Điều đó sẽ mang lại lợi ích đáng kể và trực tiếp cho thành viên thị trường thông qua hiệu quả hoạt động và cơ hội kinh doanh do công nghệ blockchain mang lại. HSBC cho rằng đây có thể là một giải pháp để Việt Nam cân nhắc nhằm thúc đẩy tăng trưởng, nâng cao tính minh bạch và hiệu quả của thị trường trái phiếu chính phủ và trái phiếu doanh nghiệp trong nước.
Tuy nhiên, “mùa đông” của thị trường tài sản mã hóa trong năm 2022 cũng như các khoản thua lỗ của giới đầu tư tiền ảo tại Việt Nam là lời cảnh báo nghiêm túc. Vì vậy, theo các chuyên gia từ HSBC, cần có một nền tảng pháp lý vững chắc để hỗ trợ sự phát triển dài hạn, bền vững của thị trường tài sản mã hóa.