I. KIẾN THỨC CƠ BẢN CẦN NẮM VỮNG
Bài này yêu cầu các em:
- Hiểu thế nào là so sánh
- Biết cấu tạo của so sánh.
1. Thế nào là so sánh?
a) So sánh là đối chiếu sự vật, sự việc, hiện tượng này với sự vật, sự việc, hiện tượng khác có nét tương đồng. Ví dụ:
- Trăng như cái liềm vàng, trăng như cái đãi bạc.
(đối chiếu sự vật này với sự vật khác có sự tương đồng về hình dáng)
- Rừng đước dựng lên cao ngất như hai dãy trường thành vô tận.
(đối chiếu sự việc, hiện tượng này với sự việc, hiện tượng khác có sự tương đồng về độ cao)
- Những ngọn cỏ gẫy rạp, y như có nhát dao vừa lia qua.
(đối chiếu sự việc, hiện tượng này với sự việc, hiện tượng khác có sự tương đồng về trạng thái)
b) Không phải cứ lúc nào dùng so sánh là chúng ta cũng tạo ra được những câu văn có sức gợi tả. Ví dụ:
- Sao nó cứ lừ đừ như bố nó thể.
- Trông nó đẹp như mẹ.
Nhưng nếu so sánh dùng với mục đích tu từ, so sánh sẽ làm tăng được sức gợi hình, gợi cảm cho câu văn. Ví dụ:
- Sao nó cứ lừ đừ như ông từ vào đền thế.
- Trông nó đẹp như tranh vẽ.
c) Trong các văn bản nghệ thuật, đặc biệt trong văn miêu tả, so sánh thường dùng với mục đích tu từ, vì thế nếu lược bỏ so sánh, câu văn sẽ mất đi tính sinh động và gợi tả rõ rệt. Ví dụ:
- Có dùng so sánh:
Chợ Hòn Gai buổi sáng la liệt tôm cá. Những con cá song khoẻ, vớt lên hàng giờ vẫn giãy đành đạch, vảy xám hoa đen lốm đốm. Những con cá chim mình dẹt như hình con chim lúc sải cánh bay, thịt ngon vào loại nhất nhì. Những con cá nhụ béo núc, trắng lốp, bóng mượt như được quét một lớp mỡ ngoài vảy. Những con tôm he tròn, thịt căng lên từng ngấn như cổ tay của trẻ lên ba, da xanh ánh, hàng chân choi choi như muốn bơi.
(Thi Sảnh)
- Không dùng so sánh:
Chợ Hòn Gai buổi sáng la liệt tôm cá. Những con cá song khoẻ, vớt lên hàng giờ vẫn giãy đành đạch, vảy xám hoa đen lốm đốm. Những con cá chim mình dẹt, thịt ngon vào loại nhất nhì. Những con cá nhụ béo núc, trắng lốp, bóng mượt. Những con tôm he tròn, thịt căng lên từng ngấn, da xanh ánh, hàng chân choi choi như muốn bơi.
2. Cấu tạo của so sánh
a) Cấu tạo đầy đủ của so sánh gồm có:
- Vế A: nêu tên sự vật, sự việc, hiện tượng được so sánh. Ví dụ: Cái chàng Dế choắt.
- Vế B: nêu tên sự vật, sự việc, hiện tượng dùng để so sánh với sự vật, sự việc, hiện tượng đã được nói tới ở vế A. Ví dụ: một gã nghiện thuốc phiện.
- Từ ngữ nêu phương diện so sánh. Ví dụ: người gầy gò và dài lêu nghêu.
- Từ so sánh. Ví dụ: như, giống như...
Các em có thể hình dung cấu tạo đầy đủ của phép so sánh dựa theo bảng được lập dưới đây:
Vế A - Phương diện so sánh - Từ so sánh - Vế B
Cái chàng Dế Choắt - người gầy gò và dài lêu nghêu - như - một gã nghiện thuốc phiện.
Con mèo vằn vào tranh - to - hơn cả - con hổ.
b) Cấu tạo không đầy đủ của so sánh thường là:
- Các từ ngữ chỉ phương diện so sánh hoặc từ ngữ chỉ ý so sánh (gọi tắt là từ so sánh) có thể bị lược bớt. Ví dụ:
Vế A - Phương diện so sánh - Từ so sánh - Vế B
Mẹ - cũng là - cô giáo
Cô giáo - như - mẹ hiền
Mũi Cà Mau - mầm đất tươi non
- Vế B có thể được đảo lên trước vế A. Đây là loại so sánh thường được dùng trong thơ ca. Ví dụ:
Vế A - Vế B
Trường Sơn - chí lớn ông cha
Cửu Long- lòng mẹ hao la sóng trào
con người không chịu khuất - Như tre mọc thẳng
II. HƯỚNG DẪN LUYỆN TẬP
Câu 1. Bài tập này yêu cầu các em dựa vào những mẫu đã có trong bài tập để tìm thêm cho mỗi loại một ví dụ khác.
Để làm bài tập này, các em lưu ý:
- Đề bài không yêu cầu tìm thêm ví dụ giống như mẫu về mặt cấu tạo (đầy đủ hoặc không đầy đủ các bộ phận).
- Cần tìm ví dụ sao cho phù hợp với những gợi ý đã cho trước (so sánh đồng loại: người với người, vật với vật ; so sánh không đồng loại: so sánh vật với người, cái cụ thể với cái trừu tượng).
Dưới đây là một số ví dụ được đặt theo những chỉ dẫn trong bài tập:
a) So sánh đồng loại
- So sánh người với người:
Dượng Hương Thư... cặp mắt nảy lửa ghì trên ngọn sào giống như một hiệp sĩ của Trường Sơn oai linh hùng vĩ.
(Võ Quảng)
- So sánh vật với vật:
+ Đường mềm như dải lụa
Uốn mình dưới cây xanh
(Đường làng, Tập đọc lớp 3 — 1997)
+ Phong cảnh đó khác gì một hức tranh sơn thuỷ.
(Phan Kế Bính)
b) So sánh khác loại
- So sánh vật với người:
+ Trên quảng trường Ba Đình lịch sử, lăng Bác uy nghi mà gần gũi... Ngay thềm lăng, mười tám cây vạn tuế như một hàng quân danh dự đứng trang nghiêm.
(Theo Tiếng Việt 3, tập một, 1998)
+ Những cành dâu loè xoè theo gió như trăm nghìn cánh tay xoè ra, hứng lấy ánh nắng vàng rực, che mát cho khoai lang.
(Dương Thị Xuân Quý)
- So sánh cái cụ thể với cái trừu tượng:
+ Con đi trăm núi ngàn khe
Chưa bằng muôn nỗi tái tê lòng bầm.
(Tố Hữu)
+ Trong như tiếng hạc bay qua,
Đục như tiếng suối mới sa nửa vời.
Tiếng khoan như gió thoảng ngoài,
Tiếng mau sầm sập như trời đổ mưa.
(Nguyễn Du)
Câu 2. Bài tập này có hai yêu cầu:
- Viết tiếp vào chỗ trống.
- Tạo thành một thành ngữ có dùng phép so sánh.
Các em có thể tham khảo những thành ngữ sau:
- Khỏe như voi, khỏe như trâu, khỏe như hùm,..
- Đen như cột nhà cháy, đen như bồ hóng, đen như củ tam thất, đen như củ súng,...
- Trắng như bông, trắng như tuyết, trắng như cước, trắng như ngà, trắng như trứng gà bóc,...
- Cao như cây sào, cao như sếu, cao như núi Thái Sơn,...
Câu 3. Một số phép so sánh có trong bài:
a) Bài học đường đời đầu tiên
- Những ngọn cỏ gẫy rạp, y như có nhát dao vừa lia qua.
- Hai cái răng đen nhánh lúc nào cũng nhai ngoàm ngoạp như hai lưỡi liềm máy làm việc.
- Cái chàng Dế Choắt, người gầy gò và dài lêu nghêu như một gã nghiện thuốc phiện.
- Đã thanh niên rồi mà cánh chỉ ngắn củn đến giữa lưng, hở cả mạng sườn như người cởi trần mặc áo gi-lê.
- Chú mày hôi như cú mèo thế nào, ta nào chịu được.
- Đến khi định thần lại, chị mới trợn tròn mắt, giương cánh lên, như sắp đánh nhau.
- Mỏ Cốc như cái dùi sắt, chọc xuyên cả đất.
- Như đã hả cơn tức, chị Cốc đứng rỉa lông cánh một lát nữa rồi lại bay là xuống đầm nước, không chút để ý cảnh khổ đau vừa gây ra.
b) Sông nước Cà Mau
- Càng đổ dần về hướng mũi Cà Mau thì sông ngòi, kênh rạch càng bủa giăng chi chít như mạng nhện.
- [...] gọi là kênh Bọ Mắt vì ở đó tụ tập không biết cơ man nào là bọ mắt, đen như hạt vừng, chúng cứ bay theo thuyền từng bầy như những dám mây nhỏ, [...].
- Dòng sông Năm Căn mênh mông, nước ầm ầm đổ ra biển ngày đêm như thác, cá nước bơi hàng đàn đen trũi nhô lên hụp xuống như người bơi ếch giữa những đầu sóng trắng.
- [...] trông hai bên bờ, rừng đước dựng lên cao.ngất như hai dãy trường thành vô tận.
- [...] những đống gỗ cao như núi chất dựa bờ, [...]
- [...] những ngôi nhà bè ban đêm ánh đèn măng-sông chiếu rực trên mặt nước như những khu phố nổi, [...]
- [...] đã điểm tô cho Năm Căn một màu sắc độc đáo, hơn tất cả các xóm chợ vùng rừng Cà Mau.
Câu 4. Tiếp tục sửa những lỗi chính tả do cách phát âm địa phương gây ra.
Trong 4 biện pháp tu từ nhân hóa, ẩn dụ, so sánh và hoán dụ trong chương trình ngữ văn lớp 6 thì biện pháp so sánh được xem là dễ nhận biết và sử dụng hơn so với các tu từ còn lại. Trong bài viết này, wikigiaidap sẽ giải đáp về phép so sánh là gì cũng như cấu tạo của so sánh như thế nào, mời các em cùng tham khảo!
=>Xem thêm: Số chính phương là gì
Phép so sánh là gì?
So sánh được hiểu là biện pháp đối chiếu sự vật, sự việc, hiện tượng này với các sự vật, sự việc, hiện tượng khác có nét tương đồng để tăng thêm sự lôi cuốn, gợi cảm, gợi hình cho biểu đạt.
Ví dụ: Trẻ em như búp trên cành. Biết ăn, biết ngủ, biết học hành là ngon.
Đối với câu thơ trên phép so sánh được sử dụng là trẻ em như búp trên cành. So sánh trẻ em non nớt và cần có sự bao bọc, chăm sóc như búp trên cành vậy.
Tác dụng của biện pháp so sánh
So sánh được sử dụng nhằm làm nổi bật lên các khía cạnh nào đó của sự vật hay sự việc cụ thể trong từng hoàn cảnh khác nhau.
Hoặc so sánh còn có thể giúp hình ảnh, hiện tượng hay sự vật đó trở nên sinh động hơn. Việc so sánh thường lấy sự cụ thể để so sánh với cái không cụ thể hoặc trừ tượng. Với cách này sẽ góp phần giúp cho người đọc, người nghe dễ dàng hình dung được rõ hơn về sự vật, sự việc đang nói đến.
Bên cạnh đó, biện pháp so sánh còn giúp cho câu nói, lời văn trở nên bay bổng và cuốn hút hơn. Vì thế mà nhiều nhà thơ, nhà văn đã sử dụng trong chính tác phẩm của mình.
Cấu tạo của phép so sánh
Sau đây sẽ là ví dụ để phân tích rõ về cấu tạo của phép so sánh, giúp các em có thể có cái nhìn chi tiết và dễ hiểu hơn.
Ví dụ: Cô ấy đẹp như thiên thần
Ta sẽ chia câu trên thành 2 vế, vế thứ nhất là từ “cô ấy” là sự vật được so sánh.
Vế thứ hai là “thiên thần” sự vật so sánh.
Từ ngữ so sánh trong câu là từ “như”.
Từ ngữ chỉ phương diện so sánh trong câu là từ “đẹp”
Vậy một phép so sánh có cấu tạo đầy đủ bao gồm 4 thành phần chính, đó là:
Vế thứ nhất: Nêu tên sự vật, sự việc được so sánh.
Vế thứ hai: Nêu tên sự vật, sự việc dùng để so sánh.
Từ ngữ chỉ phương diện so sánh.
Từ ngữ dùng chỉ ý so sánh.
Có thể dùng dấu 2 chấm để thay thế cho từ ngữ chỉ ý so sánh.
Các kiểu so sánh
So sánh không ngang bằng
Kiểu so sánh ngang bằng là kiểu so sánh các sự vật, sự việc có sự tương đồng với nhau. Ngoài mục đích tìm sự giống nhau, so sánh ngang bằng còn thể hiện hình ảnh hóa các bộ phận hay đặc điểm nào đó của sự vật, sự việc giúp người nghe, người đọc dễ hiểu hơn.
Trong câu có các từ gồm “kém, kém hơn, khác, chẳng bằng, không bằng,…”
So sánh không ngang bằng
So sánh không ngang bằng là loại so sánh đối chiếu sự vật, sự việc hiện tượng trong mối quan hệ không bằng nhau để làm nổi bật cái còn lại.
Trong câu có các từ so sánh gồm “như, tựa, tựa như, là, giống, giống như,…”
Qua bài viết trên về phép so sánh là gì? cấu tạo và các kiểu so sánh? hy vọng sẽ giúp các em trả lời được những câu hỏi về biện pháp tu từ này. Hãy để lại bình luận phía dưới, nếu như bạn đang có những thắc mắc không hiểu, wikigiaidap.net sẽ giúp bạn trả lời chi tiết nhất. Trân trọng!