Vitamin và khoáng chất là vi chất dinh dưỡng thiết yếu của cơ thể, chúng có nhiệm vụ tham gia vào nhiều hoạt động như cấu tạo tế bào, chuyển hóa cung cấp năng lượng cũng như tất cả các hoạt động sống của cơ thể.
Khi cơ thể bị thiếu vitamin và khoáng chất, trẻ sẽ chậm lớn, mắc một số bệnh, chẳng hạn: thiếu vitamin A có thể gây bệnh ở mắt, nhiễm khuẩn đường hô hấp và đường tiêu hóa; thiếu vitamin B1 dễ bị phù, viêm các dây thần kinh, suy tim; thiếu vitamin C dễ gây chảy máu dưới da và niêm mạc, làm giảm sức đề kháng của cơ thể với bệnh tật, đặc biệt là các bệnh nhiễm khuẩn; thiếu vitamin K dễ bị xuất huyết, đặc biệt xuất huyết não, màng não; thiếu vitamin D và canxi sẽ bị còi xương; thiếu kẽm dễ mắc các bệnh ngoài da; thiếu fluor dễ mắc bệnh răng miệng, thiếu sắt dẫn đến thiếu máu,… Nhưng khi thừa Vitamin và khoáng chất sẽ gây tác dụng phụ không mong muốn.
Trẻ em có nhu cầu Vitamin và khoáng chất khác với người lớn vì trẻ đang trong giai đoạn phát triển. Vì vậy, bổ sung Vitamin và khoáng chất như thế nào là hợp lý rất quan trọng đối với trẻ.
1. Những nguyên nhân nào dẫn đến thiếu vitamin và khoáng chất?
Do cung cấp thiếu:
- Gặp ở các trẻ sống trong những gia đình kinh tế khó khăn, không đảm bảo đa dạng thực phẩm trong bữa ăn. Trẻ ăn chế độ ăn chay hoặc ăn thuần chay.
- Do ăn phải gạo bị mốc, rau quả để bị héo hoặc bảo quản lạnh quá lâu. Do chế biến thức ăn không đúng: thức ăn chiên xào, nấu nhiều lần. Do các tục lệ ăn uống kiêng khem quá mức hoặc trẻ không được bú sữa mẹ...
- Trẻ biếng ăn kéo dài
Do mắc một số bệnh lý:
Những trẻ bị suy dinh dưỡng, tiêu chảy kéo dài, rối loạn hấp thu, nhiễm giun sán, bệnh xơ nang, ung thư, các bệnh về gan, mật, những trẻ đã trải qua phẫu thuật dạ dày, ruột.
Các nguyên nhân khác:
Gặp ở những trẻ đẻ non, sinh đôi, các trẻ lớn quá nhanh do nhu cầu vitamin quá cao so với sự cung cấp của chúng ta hàng ngày.
2. Bổ sung vitamin và khoáng chất cho trẻ ở liều lượng như thế nào là phù hợp?
Các vitamin được khuyến cáo bổ sung sau sinh cho mọi trẻ
Vitamin K: Trong chương trình chăm sóc trẻ sơ sinh thiết yếu, tất cả trẻ sơ sinh, không phân biệt giới tính, màu da hoặc chủng tộc, đều có nguy cơ bị chảy máu do thiếu hụt vitamin K cao hơn cho đến khi chúng bắt đầu ăn thức ăn thông thường, thường là ở độ tuổi 4-6 tháng và khi vi khuẩn đường ruột bình thường bắt đầu tạo ra vitamin K. Vì vậy bé sinh ra đều được bổ sung vitamin K. Có 2 cách bổ sung: tiêm một mũi vitamin K1 hoặc K3 (hiệu quả của K1 và K3 như nhau); hoặc cho bé mới sinh uống 3 lần vitamin K1: lần thứ nhất sau sinh, lần thứ hai lúc trẻ 7 ngày tuổi, lần thứ ba lúc trẻ 30 ngày tuổi.
Liều lượng: Trẻ trên 1500gr tiêm 1mg, trẻ dưới 1500gr tiêm 0.5 mg
Thường lựa chọn sử dụng hình thức tiêm vitamin K cho bé sau sinh bởi tính tiện lợi, hiệu quả và an toàn.
Vitamin D: Viện hàn lâm Nhi khoa Hoa Kỳ khuyến cáo như sau:
- Nếu bạn đang cho con bú hãy cho bé uống vitamin D với hàm lượng 400 IU mỗi ngày - bắt đầu ngay sau khi sinh. Tiếp tục cho bé uống vitamin D cho đến khi bé cai sữa mẹ và bé tiếp tục uống được khoảng 1 lít sữa mỗi ngày với sữa công thức bổ sung vitamin D hoặc sau 12 tháng tuổi đã uống sữa bò nguyên chất thì dừng.
- Nếu mỗi ngày bé ăn ít hơn khoảng 1 lít sữa công thức có tăng cường vitamin D, hãy cho bé uống 400 IU vitamin D dạng lỏng mỗi ngày - bắt đầu trong vài ngày đầu sau khi sinh. Tiếp tục cho bé uống vitamin D cho đến khi bé ăn được ít nhất khoảng 1 lít sữa mỗi ngày
Vitamin A: Nhằm phòng chống tình trạng thiếu Vitamin A ở trẻ dưới 5 tuổi, mỗi năm Bộ Y tế đều tổ chức 2 đợt uống vitamin A là ngày 1 – 2 tháng 6 và ngày 1 – 2 tháng 12 cho các trẻ dưới 6 tháng tuổi không được bú mẹ và trẻ dưới 5 tuổi có nguy cơ thiếu vitamin A. Việc uống Vitamin A cho trẻ được thực hiện tại Trạm Y tế phường/xã. Trong một số điều kiện nhất định, trường học cũng phối hợp với ngành y tế địa phương để tổ chức cho trẻ uống Vitamin A. Bạn cần lưu ý mỗi đợt chỉ uống 1 lần duy nhất. Vì vậy, cần báo cho nhân viên y tế biết nếu con bạn đã được cho uống rồi trong đợt chiến dịch.
Bảng nhu cầu một số vitamin và khoáng chất
Nhu cầu vitamin và khoáng chất cho bé thay đổi tùy thuộc vào độ tuổi, giới tính, cân nặng, tốc độ tăng trưởng và mức độ vận động của bé nhiều hay ít.
Nhìn chung, trẻ có chế độ dinh dưỡng cân bằng, lành mạnh, đủ chất thì không cần bổ sung thêm vitamin. Viện Hàn lâm Nhi khoa Hoa Kỳ khuyến cáo các bà mẹ không nên bổ sung vitamin và khoáng chất quá nhu cầu dinh dưỡng hàng ngày cho trẻ lớn hơn 1 tuổi có chế độ dinh dưỡng cân bằng. Vì vậy, bạn hãy tích cực bổ sung các loại trái cây, rau xanh, ngũ cốc nguyên hạt, thịt nạc, chất béo lành mạnh, sữa và các sản phẩm từ sữa vào bữa ăn chính và các bữa ăn phụ giúp bổ sung đủ các loại khoáng chất và vitamin cho bé.
Vậy bổ sung vitamin và khoáng chất cho bé khi nào?
- Một số trường hợp trẻ có thể có khả năng thiếu hụt các vitamin và khoáng chất như:
- Trẻ tuân thủ chế độ ăn chay hoặc thuần chay, những trẻ này có nguy cơ thiếu hụt calci, sắt, kẽm, vitamin B12 và D làm trẻ chậm phát triển hoặc có các tăng trưởng bất thường.
- Trẻ có tình trạng bệnh lý ảnh hưởng đến sự hấp thụ chất dinh dưỡng, chẳng hạn như bệnh celiac, viêm ruột, hội chứng kém hấp thu, trẻ đã trải qua phẫu thuật tác động đến ruột hoặc dạ dày có thể gặp khó khăn trong việc hấp thụ một số vitamin và khoáng chất, đặc biệt là sắt, kẽm và vitamin D. Trẻ bị ung thư, xơ nang xơ nang gặp khó khăn trong việc hấp thụ chất béo và do đó, có thể không hấp thụ đầy đủ các vitamin tan trong chất béo A, D, E và K.
- Trẻ kén ăn và lười ăn một lượng đa dạng các thực phẩm.
3. Những nguy hiểm nào dẫn đến bổ sung vitamin và khoáng chất quá liều?
- Thừa Vitamin A có thể gây ngộ độc làm tăng áp lực nội sọ dẫn đến trẻ bị nôn nhiều, đau đầu, ảnh hưởng đến sự phát triển xương có thể làm trẻ chậm lớn, rối loạn thần kinh.
- Thừa Vitamin B6 có thể dẫn tới viêm đa dây thần kinh, giảm trí nhớ, giảm tiết prolactin.
- Do không có hiện tượng tích lũy nên hầu như không gặp thừa Vitamin C, nhưng nếu dùng liều cao theo đường uống có thể gây viêm loét dạ dày tá tràng, tiêu chảy. Dùng đường tiêm với liều cao có thể gây tan máu, đặc biệt ở những người thiếu men G6PD.
- Thừa Vitamin D có thể làm cho trẻ chán ăn, mệt mỏi, nôn, dày màng xương, có trường hợp có thể bị thiểu năng, kém trí tuệ. Có trường hợp bổ sung Vitamin D quá nhiều có thể gây suy thận và tử vong rất nhanh.
- Thừa Vitamin K thường chỉ gặp khi dùng đường tiêm kéo dài có thể gây tan máu và vàng da.
- Thừa canxi dẫn đến gây mệt mỏi, chán ăn, sỏi thận, tăng huyết áp...xương cốt hoá sớm có thể bị thấp chiều cao
- Thừa sắt dẫn đến gan nhiễm sắt, tim nhiễm sắt dẫn đến suy tim- Thừa kẽm dẫn đến biếng ăn, nôn, rối loạn tiêu hoá…
4. Một số chú ý khi bổ sung Vitamin và khoáng chất cho bé ?
- Chỉ bổ sung Vitamin và khoáng chất cho bé khi có chỉ định.
- Nên cho trẻ dùng dạng lỏng như dung dịch uống vì vừa dễ uống vừa dễ hấp thu.
- Sử dụng thuốc bổ sung vitamin không thay thế được thức ăn, mà vẫn phải ăn uống đầy đủ, cân bằng các nhóm thực phẩm.
- Ngoài ra một số bậc phụ huynh có thói quen sử dụng tùy tiện các loại thuốc bổ cũng có thể vô tình làm cho trẻ bị thiếu Vitamin và các vi chất dinh dưỡng do tương tác thuốc. Sulfamid, Methotrexat... làm giảm hấp thụ các Vitamin nhóm B; Vitamin E liều cao làm cạn kiệt dự trữ Vitamin A;Vitamin C liều cao làm phá hủy Vitamin B12; thừa kẽm làm cản trở hấp thu sắt...
- Một số vitamin thường chế biến dưới dạng kẹo dẻo, siro có mùi vị thơm ngon thu hút bé dễ dẫn đến bé tự ý dùng quá liều. Do đó nên để xa tầm tay bé, tư vấn chuyên gia trong trường hợp bé dùng quá liều.
Tổng hợp
ThS. BSNT Lê Hữu Anh Hòa
Khoa Nhi- Bệnh viện Hoàn Mỹ Đà Nẵng
Trẻ nhỏ là đối tượng cần được quan tâm và bổ sung đầy đủ dưỡng chất để đảm bảo sự phát triển toàn diện. Trong đó vitamin là dưỡng chất vô cùng quan trọng đối với sức khỏe của trẻ nhỏ. Cha mẹ nên nắm được cách bổ sung vitamin cho trẻ dưới một năm tuổi để hạn chế những ảnh hưởng xấu đối với sức khỏe cũng như quá trình phát triển của con.
1. Những loại vitamin quan trọng đối với trẻ dưới một tuổi
Đối với trẻ dưới một tuổi, việc bổ sung đầy đủ dưỡng chất là vô cùng cần thiết, bởi vì trong giai đoạn này hệ miễn dịch của bé còn chưa hoàn thiện. Đặc biệt, vitamin là dinh dưỡng không thể thiếu trong chế độ ăn uống của trẻ nhỏ. Để bổ sung vitamin đầy đủ và khoa học, các bậc phụ huynh cần dựa vào nhu cầu cơ thể bé, giai đoạn phát triển của con.
Để phát triển khỏe mạnh, trẻ cần được bổ sung đầy đủ vitamin
Khi chăm sóc trẻ dưới một tuổi, bạn cần chú ý hai giai đoạn phát triển chính, đó là 6 tháng đầu đời và giai đoạn từ 7 tháng tuổi trở lên. Ở mỗi thời điểm, chế độ ăn uống của trẻ có sự thay đổi nhất định, tốc độ phát triển cũng khác nhau, chính vì thế loại vitamin và hàm lượng cần bổ sung cũng có điểm khác biệt. Vậy chúng ta nên bổ sung vitamin cho trẻ dưới một năm tuổi như thế nào?
1.1. Trẻ dưới 6 tháng tuổi
Các em bé dưới 6 tháng tuổi hầu như không cần bổ sung thêm vitamin cho cơ thể. Trong giai đoạn này trẻ ăn sữa mẹ là chủ yếu, ngoài ra có thể kết hợp cho con sử dụng sữa công thức. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng sữa mẹ cung cấp đầy đủ dinh dưỡng cần thiết cho cơ thể em bé, trong đó có các loại vitamin và khoáng chất.
Trẻ dưới 6 tháng tuổi chỉ cần bổ sung thêm vitamin D
Bên cạnh đó, các bậc phụ huynh có thể tham khảo và bổ sung thêm cho trẻ vitamin D. Bởi vì hàm lượng dinh dưỡng này trong sữa mẹ không đảm bảo nhu cầu của bé. Nếu cung cấp đủ vitamin D, hệ miễn dịch của trẻ sẽ được cải thiện rõ rệt, hạn chế nguy cơ mắc bệnh truyền nhiễm. Đặc biệt, loại vitamin kể trên còn hỗ trợ phát triển xương khớp và răng chắc khỏe.
1.2. Trẻ từ 6 tháng tuổi trở lên
Kể từ tháng thứ 6, nhiều em bé bắt đầu tập ăn dặm và có thể bổ sung thêm nhiều dinh dưỡng cho cơ thể. Lúc này, phụ huynh nên tăng cường cho con ăn thực phẩm giàu vitamin A, B, C và D để đáp ứng nhu cầu của cơ thể, kích thích quá trình phát triển toàn diện cho bé.
Khi tìm hiểu về cách bổ sung vitamin cho trẻ dưới một năm tuổi, chắc hẳn mọi người đã tìm hiểu vai trò của các loại vitamin đối với cơ thể em bé. Trong đó, vitamin A có tác dụng chính là phát triển sức khỏe đôi mắt của trẻ nhỏ, giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh suy giảm thị lực hoặc mù lòa. Trong khi đó, vitamin B giúp hệ thần kinh phát triển ổn định và vitamin C hỗ trợ cải thiện sức khỏe và khả năng đề kháng của cơ thể.
2. Xác định nhu cầu bổ sung vitamin của trẻ nhỏ dưới một năm tuổi
Để đảm bảo sự phát triển toàn diện của trẻ nhỏ, chúng ta nên chủ động tìm hiểu và bổ sung vừa đủ dinh dưỡng cho bé. Trên thực tế, nếu bổ sung vitamin với hàm lượng quá cao có thể gây ảnh hưởng xấu tới sức khỏe của trẻ. Cụ thể, các chất dinh dưỡng này sẽ không thể phát huy tối đa tác dụng, đồng thời chúng gây ra một số triệu chứng bất thường ở trẻ, ví dụ như buồn nôn, tiêu chảy,… Chính vì thế việc xác định hàm lượng vitamin cần nạp cho trẻ dưới một năm tuổi là điều cần thiết.
Tắm nắng giúp trẻ nhỏ bổ sung thêm vitamin D cho cơ thể
Như đã phân tích ở trên, vitamin A chỉ nên bổ sung cho trẻ từ 6 tháng tuổi trẻ lên, cha mẹ nên đảm bảo con được cung cấp đủ 100.000 IU vitamin A trong giai đoạn phát triển này. Một lưu ý nho nhỏ đó là chúng ta không cần phải bổ sung loại vitamin này hàng mà chỉ cần cho bé đi uống một liều vitamin A theo chương trình quốc gia.
Khi lên kế hoạch bổ sung vitamin cho trẻ dưới một năm tuổi, các bậc phụ huynh cần chú ý tới hàm lượng vitamin B cần nạp vào cơ thể trẻ nhỏ. Thực tế, có tới 8 loại vitamin B với công dụng khác nhau. Tùy vào sức khỏe và nhu cầu của trẻ, bạn có thể điều chỉnh hàm lượng phù hợp nhất.
Cha mẹ nên có kế hoạch bổ sung vitamin cho trẻ dưới một năm tuổi
Trẻ dưới 6 tháng tuổi và bé từ 7 tháng tuổi trở lên có thể bổ sung vitamin C cho cơ thể lần lượt 40mg và 50mg mỗi ngày. Bên cạnh đó, cha mẹ nên duy trì lượng vitamin D dành cho bé dưới 1 tuổi khoảng 400 IU/ngày. Đây là hàm lượng phù hợp với nhu cầu của trẻ và đảm bảo sự phát triển của cơ thể.
3. Nên bổ sung vitamin cho trẻ dưới một tuổi hay sử dụng vitamin tổng hợp?
Ngày nay, bên cạnh những thực phẩm giàu vitamin, bạn có thể cho bé sử dụng các loại vitamin tổng hợp. Nhiều cha mẹ thắc mắc không biết loại nào tốt hơn cho sức khỏe cũng như sự phát triển của bé?
Trên thực tế, chúng ta nên bổ sung vitamin cho trẻ dưới một năm tuổi qua chế độ ăn uống giàu dinh dưỡng. Bởi vì nguồn vitamin tự nhiên khá an toàn đối với sức khỏe của trẻ nhỏ dưới một tuổi. Không những vậy cơ thể thường hấp thu vitamin tự nhiên tốt hơn so với các loại tổng hợp hiện nay. Chúng ta có thể bổ sung những thực phẩm chứa nhiều vitamin vào bữa ăn hàng ngày, ví dụ như hoa quả, rau củ,…
Vitamin tổng hợp thường được sử dụng trong trường hợp bé biếng ăn, suy dinh dưỡng nghiêm trọng. Có thể bạn chưa biết vitamin tổng hợp giống như một loại thuốc, chính vì thế cha mẹ không nên tự ý cho bé sử dụng. Đặc biệt với trẻ dưới một tuổi, chúng ta chỉ dùng khi được bác sĩ kê đơn và theo dõi. Như vậy, cha mẹ sẽ kiểm soát tốt lượng vitamin hấp thu vào cơ thể bé, giảm thiểu những tác dụng phụ không mong muốn xảy ra.
Vitamin tổng hợp chỉ sử dụng trong một số trường hợp
Trong đó, vitamin tổng hợp thường ở dạng kẹo, viên ngậm hoặc siro và thường được sử dụng sau mỗi bữa ăn. Nhờ vậy, khả năng hấp thu dinh dưỡng, nhất là vitamin được cải thiện rõ rệt, sức khỏe và sự phát triển của trẻ cũng có dấu hiệu tốt.
Như vậy các bậc phụ huynh nên tìm hiểu cẩn thận khi bổ sung vitamin cho trẻ dưới một năm tuổi. Mọi người nên xây dựng chế độ dinh dưỡng phù hợp với nhu cầu và sự phát triển của trẻ nhỏ trong từng giai đoạn khác nhau. Trong đó, chúng ta thường ưu tiên sử dụng vitamin tự nhiên hơn là các loại tổng hợp.