Lạng Sơn có khoảng 2.800 hecta na, trồng trên sườn núi Cai Kinh, dọc theo quốc lộ 1 từ xã Cai Kinh (Hữu Lũng) đến xã Mai Sao (Chi Lăng).  Vào tháng 4-5 hàng năm, cây na ra hoa, mỗi hoa gồm ba cánh dài và dầy, màu xanh nhạt, hương thơm nhẹ. Nếu để thuận theo tự nhiên, chờ ong bướm tới thụ phấn, thì tỷ lệ na đậu quả không cao, quả cũng nhỏ. Từ nhiều năm nay, người trồng na ở Chi Lăng và Hữu Lũng đã nghĩ ra cách chủ động thụ phấn hoa. Đầu tiên, họ sẽ tỉa bớt hoa ở những nhánh nhỏ, mỗi nhánh chỉ để lại 1-2 hoa to. Người dân gom những bông hoa na lại, cố gắng giữ cho không bị dập nát, nhụy còn tươi. Sau đó tách nhụy riêng, vứt đi phần cánh hoa. Người dân dùng một ống hút nhựa, đường kính bằng đúng đài hoa na, một đầu gắn tre, đầu còn lại tích phần nhụy hoa. Người dân sẽ tới chấm phần nhụy đã tách rời vào phần nhụy hoa trên cây. Động tác phải thật nhẹ nhàng, tránh làm rụng hoa. Thụ phấn xong, để đánh dấu, họ sẽ bấm một đầu cánh hoa. Gia đình chị Hoa ở xã Mai Sao có ba vườn na nhỏ trên núi. Từ cuối tháng 4 đến nay, vợ chồng chị ngày nào cũng lên núi thụ phấn cho na từ sáng đến chiều, dự định phải hết tháng 5 mới xong. "Bông hoa được thụ phấn thì 90% là đậu quả, không phụ thuộc vào ong bướm", chị Hoa nói. Cành thấp chị Hoa đứng, hoặc quỳ xuống núi đá để thụ phấn, cành cao chị phải trèo. Hai vợ chồng chăm chỉ làm với hy vọng đến tháng 8-9 sẽ cho thu hoạch những quả na to đẹp, bán được giá cao. Na Lạng Sơn nổi tiếng quả to, cùi dầy, ít hạt và ngọt. Để phát triển và quảng bá loại quả đặc sản này, hàng năm tỉnh Lạng Sơn tổ chức "Ngày hội na". Na QN-D1 là giống na có nguồn gốc từ giống na dứa (Atemoya), cây lai giữa Annona squamosa x Annona Cherimola. Giống na QN-D1 được đánh giá có khả năng sinh trưởng, phát triển khỏe, năng suất cao; chất lượng quả tốt, trọng lượng bình quân đạt 500-600 gram, ít hạt, vị thanh mát, thơm ngon (độ Brix 23-25), thịt quả chắc nên có khả năng bảo quản và chịu được vận chuyển xa. Đặc biệt, na QN-D1 có khả năng sinh trưởng và phát triển tốt trong điều kiện nhiệt độ thấp nên có thể cho vụ thu hoạch vào dịp tết Nguyên đán, đem lại giá trị kinh tế cao. Nhằm tạo quả trái vụ, cây sẽ được cắt tỉa từ tháng 6 - 7 dương lịch để tạo điều kiện cho cây ra hoa. Do đặc tính hoa na có thời gian thành thục của bộ phận cái (nhụy hoa) và đực (hạt phấn) ở các thời điểm khác nhau trong ngày nên việc cây tự thụ phấn và đậu quả tự nhiên thường có tỷ lệ thấp, quả phát triển không đồng đều, dễ bị dị dạng. Nhằm nâng cao tỷ lệ đậu quả và cải thiện hình dạng, mẫu mã quả, người trồng cần tiến hành biện pháp thụ phấn bổ sung cho na QN-D1.
- Dụng cụ lấy phấn: Sử dụng ống nhựa có đường kính khoảng 3,5 mm, chiều dài khoảng 6 - 8 cm; cắt tạo hình răng cưa 2 đầu khoảng 1 mm, để thuận tiện cho việc lấy phấn hoa. - Dụng cụ đựng phấn hoa: Chọn ống nhựa cho đường kính khoảng 4,5 mm; chiều dài ống khoảng 8 cm. - Dụng cụ đẩy phấn: Dùng ống tre gia công thành hai phần, một phần là tay cầm và một phần có kích thước nhỏ hơn ống nhựa đựng phấn hoa sao cho phần ống tre có kích thước vừa phía trong của ống đựng phấn hoa và cho chiều dài ngắn hơn khoảng 1,5 mm. Ngoài ra dụng cụ thụ phấn có thể sử dụng các dụng cụ chuyên dụng như bút lông, bút chuyên dụng hoặc sung bắn phấn,… Hình 2: Dụng cụ thụ phấn bổ sung
- Thời điểm lấy phấn: Tốt nhất vào chiều mát từ 16- 17 giờ chiều hoặc sáng sớm từ 6 - 8 giờ. Nếu cần thụ phấn với lượng hoa nhiều để tăng hiệu suất thụ phấn, có thể tập trung lấy hoa vào ngày hôm trước rồi hôm sau lấy phấn và tập trung thụ phấn cho hoa. Có thể lấy phấn xong tiến hành thụ phấn luôn, tuy phương pháp này hiệu quả thụ phấn cao nhưng hiệu suất thụ phấn kém hơn. - Cách lấy phấn hoa tập trung: Chọn các hoa sắp nở (cánh đã dài, màu trắng vàng, các cánh đã bắt đầu tách khỏi nhau, nhị đực đã bắt đầu chuyển sang màu trắng kem, bao phấn sắp nứt), hoa mọc ở đầu cành, chọn hoa to để chất lượng hạt phấn tốt hơn và số lượng hạt phấn nhiều. Sau khi lấy hoa xong đem gói vào giấy báo đậy kín để qua đêm. Sáng hôm sau tách lấy hết cuống, cánh hoa, còn phần nhị phấn rơi ra, thu lại cho vào lọ thủy tinh hoặc đĩa petri có phủ vải lên trên để giữ ẩm rồi đem đi thụ phấn.
Hình 3: Thao tác tách bao phấn
- Thời điểm thụ phấn cho Na tốt nhất từ 17 giờ hôm trước đến 9 giờ sáng hôm sau.
Hình 4: Thao tác thụ phấn bổ sung cho na QN-D1 Lưu ý: + Trong quá trình thụ phấn, chọn hoa để thụ phấn sao cho số hoa rải đều trên các cành thì tỷ lệ đậu quả sẽ cao, quả sẽ to và ít bị rụng. + Trong thời gian thụ phấn bổ sung không nên phun thuốc phòng trừ sâu bệnh, hạn chế tưới nước. Khi hoa đã đậu, quả bắt đầu lớn cần tăng cường bón phân, tưới nước, chăm sóc, phun thuốc phòng trừ sâu bệnh đầy đủ, kịp thời để nuôi quả lớn. Trên đây kỹ thuật thụ phấn bổ sung tạo quả trái vụ cho cây Na QN-D1. Để biết thêm thông tin chi tiết, bà con nông dân có thể gọi đến số Tổng đài tư vấn miễn phí 1800558840 hoặc truy cập đường link “Thú vị nghề nông”: |
