Dù đôi lúc trông gần nhau và tương đối thẳng hàng khi nhìn từ Trái Đất, các hành tinh thực tế vẫn cách nhau rất xa ngoài vũ trụ.  Hệ Mặt Trời gồm 8 hành tinh: sao Thủy, sao Kim, Trái Đất, sao Hỏa, sao Mộc, sao Thổ, sao Thiên Vương và sao Hải Vương. Ảnh: Orbital Today Trong hành trình di chuyển xung quanh Mặt Trời, đôi khi một số hành tinh sẽ trông thẳng hàng khi nhìn từ Trái Đất. Nhưng 8 hành tinh này có từng thực sự thẳng hàng hay không? Câu trả lời phụ thuộc vào định nghĩa về sự "thẳng hàng". 8 hành tinh trong hệ Mặt Trời gồm sao Thủy, sao Kim, Trái Đất, sao Hỏa, sao Mộc, sao Thổ, sao Thiên Vương và sao Hải Vương. Quỹ đạo của các hành tinh nghiêng theo những mức độ khác nhau so với xích đạo Mặt Trời. Điều này đồng nghĩa, khi các hành tinh trông thẳng hàng trên bầu trời thì thực tế, chúng có thể không nằm trên một đường thẳng trong không gian 3D, theo Arthur Kosowsky, nhà vật lý thiên văn tại Đại học Pittsburgh. "Khái niệm hành tinh thẳng hàng thiên về những gì quan sát được từ góc nhìn của con người trên Trái Đất thay vì sự thẳng hàng vật lý thực sự trong không gian", Nikhita Madhanpall, nhà vật lý thiên văn tại Đại học Wits, Nam Phi, cho biết. Sự giao hội hành tinh xảy ra khi có hai hành tinh trở lên xuất hiện gần nhau khi nhìn từ Trái Đất. Cần lưu ý rằng những hành tinh này không thực sự ở gần nhau. Kể cả khi chúng trông thẳng hàng với con người trên Trái Đất, chúng vẫn cách nhau cực xa ngoài vũ trụ. Các hành tinh gần nhau đến mức nào thì có thể coi là thẳng hàng? Điều này vẫn chưa được định nghĩa rõ ràng, theo Wayne Barkhouse, nhà vật lý thiên văn tại Đại học North Dakota. Định nghĩa này sẽ liên quan đến độ góc - cách các nhà thiên văn đo khoảng cách hiển thị giữa hai thiên thể trên bầu trời. Nếu đo khoảng cách xung quanh vòng tròn của toàn bộ đường chân trời thì kết quả sẽ là 360 độ. Để hình dung sự rộng lớn của đường chân trời, hãy nhớ rằng trăng tròn chỉ có đường kính nửa độ, theo Đài quan sát Las Cumbres ở Goleta, California. Sao Thổ (trên) và sao Mộc (dưới) xuất hiện gần nhau khi nhìn từ Công viên Quốc gia Shenandoah, Mỹ, vào ngày 13/12/2020. Ảnh: Bill Ingalls/NASA Trong cuốn sách Mathematical Astronomy Morsels xuất bản năm 1997, Jean Meeus, nhà khí tượng kiêm nhà thiên văn học nghiệp dư người Bỉ, tính toán rằng 3 hành tinh trong cùng của hệ Mặt Trời - sao Thủy, sao Kim, Trái Đất - thẳng hàng trong phạm vi 3,6 độ trung bình cứ mỗi 39,6 năm. Việc nhiều hành tinh hơn xếp thẳng hàng cần nhiều thời gian hơn. Theo Meeus, cả 8 hành tinh sẽ thẳng hàng trong phạm vi 3,6 độ cứ mỗi 396 tỷ năm. "Như vậy sự kiện này chưa bao giờ và cũng sẽ không xảy ra, vì Mặt Trời sẽ biến thành sao lùn trắng trong khoảng 6 tỷ năm nữa. Trong quá trình này, Mặt Trời sẽ biến đổi thành sao khổng lồ đỏ và phình ra, nuốt chửng cả sao Thủy lẫn sao Kim, có thể cả Trái Đất. Vì vậy, sẽ chỉ còn lại 5 hành tinh trong hệ Mặt Trời", Barkhouse nói. Khả năng 8 hành tinh thẳng hàng trong phạm vi 1 độ trên bầu trời còn thấp hơn. Theo Meeus, điều này xảy ra trung bình cứ mỗi 13,4 nghìn tỷ năm. Trong khi đó, vũ trụ được cho là chỉ khoảng 13,8 tỷ năm tuổi. Nếu coi 8 hành tinh là xếp thẳng hàng khi nằm trong cùng một phần bầu trời rộng 180 độ thì lần tiếp theo sự kiện này xảy ra là ngày 6/5/2492, theo Christopher Baird, phó giáo sư vật lý tại Đại học West Texas A&M. Lần gần nhất 8 hành tinh thẳng hàng trong phạm vi 30 độ là ngày 1/1/1665 và lần tiếp theo sẽ là ngày 20/3/2673, theo cơ sở của Đài quan sát Mặt Trời Quốc gia tại Sacramento Peak, California. Madhanpall lưu ý, sự thẳng hàng của các hành tinh gần như không có tác động vật lý đáng kể nào lên Trái Đất. "Tác động duy nhất đến cuộc sống trên Trái Đất khi các hành tinh thẳng hàng là màn trình diễn tuyệt vời trên bầu trời. Không có nguy cơ xảy ra động đất tăng cường hay bất cứ điều gì tương tự. Sự thay đổi lực hấp dẫn mà Trái Đất trải qua trong bất cứ sự kiện hành tinh thẳng hàng nào là không đáng kể", Barkhouse nói. Sao Diêm Vương (Pluto) từng được coi là một hành tinh. Tuy nhiên, 15 năm trước, nhóm nhà khoa học trong Hiệp hội Thiên văn học Quốc tế đã bỏ phiếu để làm rõ định nghĩa về hành tinh và sao Diêm Vương không còn vị thế này nữa. Sao Diêm Vương ở rìa Hệ Mặt trời, có đường kính chỉ bằng 18,5% Trái đất. Theo Hiệp hội Thiên văn học Quốc tế, về mặt kỹ thuật, sao Diêm Vương là một "hành tinh lùn" bởi chưa "dọn sạch các vật thể khác khỏi vùng lân cận quỹ đạo". Điều này có nghĩa là hành tinh thứ 9 trong Hệ Mặt trời vẫn còn rất nhiều tiểu hành tinh và các thiên thể khác dọc theo đường di chuyển thay vì hấp thụ những thiên thể này như các hành tinh lớn hơn đã làm. Bởi thế, mỗi năm vào ngày 24.8, cộng đồng quốc tế kỷ niệm công nhận việc hạ cấp lịch sử với sao Diêm Vương với tên gọi Ngày sao Diêm Vương giáng cấp. Sao Diêm Vương mất trạng thái hành tinh năm 2006 không đồng nghĩa với việc mất đi sự thu hút, nhà khoa học hành tinh Cathy Olkin tại Viện Nghiên cứu Tây Nam, Mỹ, cho biết. Sao Diêm Vương có thể cách Trái đất hơn 6,4 tỉ km, tùy thuộc vào vị trí của hành tinh lùn này trong quỹ đạo. Nhiệt độ trung bình của sao Diêm Vương cũng giảm xuống tới -232 độ C. Những điều này khiến sao Diêm Vương trở nên kỳ lạ. “Sao Diêm Vương có sông băng khổng lồ trên bề mặt nhưng sông băng này được tạo thành từ loại băng kỳ lạ. Chúng không phải băng nước như trên Trái đất mà là băng được tạo ra từ nitơ và mêtan, những thứ ở dạng khí trong bầu khí quyển của chúng ta" - Olkin, nhà khoa học cũng thuộc sứ mệnh New Horizons tới sao Diêm Vương của NASA, chia sẻ. Sao Diêm Vương cũng thực sự tối vì ở xa Mặt trời hơn nhiều so với Trái đất. Trên thực tế, NASA có một trang web để những người yêu thiên văn xem “Giờ sao Diêm Vương”. Chỉ cần nhập vị trí, trang web sẽ cho cá nhân đó biết thời điểm ánh sáng trên Trái đất trông giống hệt như trên sao Diêm Vương. Một thông tin thú vị khác là sao Diêm Vương có 5 mặt trăng. Một mặt trăng được gọi là Charon có kích thước bằng một nửa sao Diêm Vương. Mặt trăng của Trái đất chỉ có kích thước bằng 1/4 Trái đất. Charon lớn đến mức lực hấp dẫn của mặt trăng này thực sự khiến sao Diêm Vương chao đảo trong quỹ đạo. Washington Post lưu ý, một số nhà khoa học không đồng ý với việc "ruồng rẫy" sao Diêm Vương. Họ lập luận rằng, trong vũ trụ chứa đầy các thiên thể và mỗi hành tinh đều có các thiên thể ở vùng lân cận. “Có nhiều cách khác nhau để quyết định đâu là hành tinh. Sao Diêm Vương có bầu khí quyển, có mặt trăng và quay quanh mặt trời" - nhà khoa học hành tinh Olkin nói. |
