- Cung phản xạ là đường dẫn truyền xung thần kinh từ cơ quan nhận (da...) qua trung khu thần kinh đến cơ quan trả lời (cơ, tuyến...)
Ví dụ
Khi tay chạm vào ngọn nến → cảm thấy đau (thông qua thụ thể đau ở da) → xung thần kinh đi theo nơron hướng tâm nơron trung gian của thần kinh trung ương → phân tích xung thần kinh → nơron ly tâm → cơ tay → co cơ → rụt tay. Kết quả của phản ứng được các nơ ron hướng tâm báo về hệ thần kinh trung ương, nếu phản ứng không chính xác hoặc chưa đầy đủ → phát lệnh cài đặt → dây ly tâm → cơ quan phản ứng → vòng phản xạ.
1. Cấu trúc và chức năng của tế bào thần kinh
- Cấu tạo của một nơron điển hình:
Thân nơron chứa nhân
Phân nhánh sợi ở các góc của thân cây
Sợi trục so với cơ thể nghiêng một góc, bên ngoài có các bao myelin, khoảng cách giữa các bao myelin gọi là eo Ranvie.
Chức năng: Có 2 chức năng cơ bản:
Cảm ứng: khả năng tiếp nhận các kích thích và phản ứng với chúng dưới dạng các xung thần kinh. Dẫn truyền xung thần kinh: là khả năng lan truyền xung thần kinh theo một hướng nhất định, từ nơi phát hoặc tiếp nhận đến thân nơron và lan truyền dọc theo sợi trục qua khớp thần kinh.
- Các loại nơron: có 3 loại
Các loại tế bào thần kinh
Chức năng
Tế bào thần kinh hướng tâm (tế bào thần kinh cảm giác)
Cơ thể nằm bên ngoài hệ thống thần kinh trung ương
Truyền các xung thần kinh từ máy thu đến hệ thống thần kinh trung ương
Interneurons (nơ-ron giao tiếp)
Nằm ngay trung tâm TK
Liên kết giữa các nơ-ron
Ly tâm (nơ ron vận động)
Thể nằm ở trung ương thần kinh, sợi trục chỉ cơ quan đáp ứng. Dẫn truyền xung động thần kinh từ trung khu thần kinh đến các cơ quan đáp ứng
2. Cung phản xạ
- Ví dụ:
Chạm vào vật nóng → bỏ tay ra
Thấy trái chua → ứa nước miếng
- Khái niệm: Phản xạ là sự trả lời của cơ thể trước các kích thích của môi trường dưới sự điều khiển của hệ thần kinh. - Lưu ý: Hiện tượng ở thực vật (khi chạm tay vào cây trinh nữ thì lá uốn cong) không phải là phản xạ vì thực vật không có hệ thần kinh. Khi tay chạm vào vật nóng thì rụt lại, khi có ánh sáng chiếu vào mắt thì đồng tử (con ngươi) co lại, khi thức ăn vào miệng thì tuyến nước bọt tiết nước bọt... Các phản ứng này xảy ra gọi là phản xạ. Mọi cử động của cơ thể đều là phản xạ. cung phản xạ
- Cung phản xạ là đường dẫn truyền xung thần kinh từ cơ quan nhận (da...) qua trung khu thần kinh đến cơ quan trả lời (cơ, tuyến...)
- Thành phần 1 của cung phản xạ gồm 5 yếu tố: cơ quan thụ cảm, 3 nơ ron ( nơ ron hướng tâm, nơ ron trung gian và nơ ron hướng tâm) và cơ quan cảm giác. vòng phản xạ
Cơ quan tiếp nhận kích thích từ môi trường sẽ phát xung thần kinh theo dây hướng tâm đến trung ương thần kinh, từ trung tâm phát xung thần kinh theo dây li tâm đến cơ quan đáp ứng. Kết quả của phản ứng được đưa lên tâm nhờ dây hướng tâm, nếu phản ứng chưa chính xác hoặc chưa hoàn chỉnh sẽ phát lệnh điều chỉnh, nhờ dây ly tâm truyền đến viên phản lực. Điều này cho phép cơ thể phản ứng đúng với các kích thích
- Khái niệm: vòng phản xạ là một luồng thần kinh gồm một cung phản xạ và một đường phản hồi. Con đường phản hồi quay trở lại hệ thống thần kinh trung ương để điều chỉnh phản ứng. - Cung phản xạ:
- Các phản xạ được thực hiện trong một vòng khép kín
- Lưu ý: Ngay cả khi phản ứng chỉ thỏa mãn một lần yêu cầu đáp ứng kích thích thì vẫn có thông tin tiêu cực. Như vậy, kể cả trong những phản xạ đơn giản nhất, xung thần kinh luôn truyền theo vòng phản xạ
3. Trả lời các câu hỏi
1. Phản xạ là gì? Hãy lấy một vài ví dụ về phản xạ.
Trả lời:
Phản xạ là phản ứng của cơ thể trước các kích thích từ môi trường bên ngoài hoặc bên trong cơ thể dưới sự điều khiển của hệ thần kinh. Ví dụ: Khi tay chạm vào vật nóng thì tay co lại, khi ăn thì chảy nước miếng, khi gặp lạnh thì nổi da gà, khi có ánh sáng chiếu vào mắt thì nheo mắt...
2. Cho ví dụ về một phản xạ và phân tích xung thần kinh của phản xạ này.
Trả lời:
- Ví dụ: Nghe gọi tên từ phía sau, bạn quay đầu lại, đó là phản xạ
- Phân tích ví dụ: Tiếng gọi tên ta kích thích các cơ quan thụ cảm thính giác, gây ra sự dẫn truyền xung thần kinh theo dây thần kinh hướng tâm về trung ương, từ trung ương đưa xung thần kinh về trung ương. các cơ quan phản ứng quay đầu theo hướng gọi.
3. Nêu ví dụ cụ thể, phân tích đường đi của xung thần kinh trong phản xạ này.
Trả lời:
Ví dụ: Đưa tay chạm vào vật nóng làm tay co lại. Cung phản xạ này là con đường mà các xung thần kinh truyền từ cơ quan nhận qua hệ thống thần kinh trung ương đến cơ quan phản ứng.
CUNG PHẢN XẠ VÀ CÁC PHẢN XẠ THỰC VẬT
Các phản thực vật là các phản xạ được thực hiện với sự tham gia của các neuron thuộc hệ thần kinh thực vật. Cũng giống như phản xạ động vật, cung phản xạ có 5 khâu: (1) thụ cảm thể, (2) đường hướng tâm, (3) trung khu, (4) đường li tâm, (5) cơ quan đáp ứng. Thụ cảm thể nhận cảm kích thích có thể là ở ngoại vi (exteroreceptor) hoặc bên trong cơ thể – nơi thụ cảm thể (enteroreceptor). Đường hướng tâm là các sợi cảm giác, thường là chung với đường hướng tâm của cung phản xạ động vật. Trung khu: ở sừng bên chất xám tuỷ sống, ở thân não, vỏ bán cầu não (xem mục 2). Đường li tâm: qua hai neuron (tiền hạch và hậu hạch). Cơ quan đáp ứng: cơ trơn, các tuyến, mạch máu v.v.. các phản xạ thực vật được chia thành phản xạ thực vật chính thức, phản xạ thực vật tại chỗ và phản xạ thực vật axon: * Phản xạ thực vật chính thức là cung phản xạ có sự tham gia của 5 khâu nêu trên. Ví dụ: - Phản xạ thực vật của hệ tim mạch giúp cho điều hoà huyết áp và nhịp tim. Một trong các phản xạ do áp suất: khi huyết áp tăng các receptor áp suất (baroreceptor) ở quai động mạch chủ và xoang động mạch cảnh bị kích thích: Tín hiệu từ các nơi này truyền về thân não và ức chế trung khu giao cảm làm giảm xung động tới tim và mạch máu, làm tim đạp chậm và yếu làm mạch giãn ra, kết quả là HA trở về mức bình thường. - Phản xạ thực vật của hệ tiêu hoá: phần trên của ống tiêu hoá và trực tràng chủ yếu chịu sự chi phối của các phản xạ thực vật. Các xung động từ mũi và miệng (khứu giác, vị giác) được truyền về nhân mơ hồ, nhân lưỡi hầu, nhân nước bọt ở hành não. Các nhân này lại phát xung động theo các dây phó giao cảm tới các tuyến nước bọt, tuyến dạ dày gây bài tiết dịch ngay cả khi ăn thức ăn chưa tới miệng. Khi phân xuống đầy trực tràng, trực tràng căng, các kích thích từ trực trạng truyền về đoạn tuỷ cùng và các tín hiệu phản xạ được truyền qua các dây phó giao cảm tới phần xa của đại tràng làm nó nhu động mạnh để đẩy phân ra ngoài. - Một số phản xạ thực vật khác: Khi bàng quang căng, xung động được truyền về đoạn tuỷ cùng và gây phản xạ co cơ bàng quang, giãn cơ thắt tròn, do đó đẩy nước tiểu ra ngoài. Các phản xạ sinh dục bắt đầu từ các kích thích tâm lý ở não và kích thích từ cơ quan sinh dục. Các xung động này đi tới đoạn tuỷ cùng, ở nam giới sẽ gây ra cương cứng dương vật (phó giao cảm), sau đó là gây xuất tinh (giao cảm). * Phản xạ thực vật tại chỗ (local rèlex) là phản xạ được thực hiện bởi các neuron nằm trong các hạch thực vật. Trong số các phản xạ thực vật tại chỗ có các phản xạ sau: - Phản xạ tạng – tạng là phản xạ được phát sinh khi kích thích vào một tạng nào đó thì gây xuất hiện phản ứng ở một tạng khác. Ví dụ. Kích thích vào các cơ quan ở khoang bụng, gây ra phản xạ ngừng tim. - Phản xạ tạng cơ là phản xạ phát sinh khi kích thích vào cơ quan nội tạng thì gây ra co cơ vân. Ví dụ, kích thích vào phúc mạc (viêm phúc mạc) gây ra co cơ thành bụng. - Phản xạ tạng – da là phản xạ phát sinh khi kích thích các cơ quan nội tạng thì phản ứng xuất hiện ở da. Ví dụ khi ruột và dạ dày bị đau thì gây ra phản ứng “nổi da gà” và dựng lông (co cơ chân lông), hoặc gây ra bài tiết mồ hôi. - Phản xạ da – tạng là phản xạ phát sinh khi kích thích da thì phản ứng xuất hiện ở cơ quan nội tạng hoặc gây ra phản ứng ở các mạch máu, trên cơ sở phản xạ da tạng, người ta đã áp dụng phương pháp điều trị như chườm nóng hoặc lạnh ở da để chống đau ở các cơ quan nội tạng. Cơ chế của phản xạ tại chỗ như sau: Tại hạch thực vật có hai loại tế bào: tế bào bổ sung. DogelI và tế bào DogelII. Tế bào DogelI là tế bào cảm giác, có sợi nhánh hướng về niêm mạc, da, cơ, nội tạng v.v...Chúng tiếp nhận các kích thích cơ học, hoá học, nhiệt v.v... Các sợi trục của tế bào DogelI truyền xung động đến tế bào DogelII (ở hạch thực vật). Từ tế bào DogolII, xung động được truyền theo sợi trục đến cơ quan bị chi phối và gây ra đáp ứng. * Phản xạ axon là phản xạ chỉ diễn ra ở axon mà không có sự tham gia của hạch và trung khu thực vật. Khác với phản xạ thực chính thức và phản xạ thực vật tại chỗ trong phản xạ axon không có sợi truyền hưng phấn từ neuron thụ cảm sang neuron tác động, mà neuron chỉ truyền trong phạm vi một axon. Phản xạ axon chỉ phát sinh trong trường hợp sợi thần kính sau hạch chia nhánh, trong đó một nhánh đến chi phối một cơ quan này, một nhánh khác đi tới chi phối một cơ quan khác. Do đó khi kích thích một nhánh của axon, hưng phấn sẽ truyền từ nhánh này sang nhánh khác và gây ra đáp ứng ở nơi kết thúc nhánh đó. Ví dụ kích thích ở da gây ra giãn mạch.
Phản xạ là gì cho một ví dụ về phản xạ?
- Phản xạ: Là phản ứng của cơ thể trả lời các kích thích của môi trường thông qua hệ thần kinh gọi là phản xạ. - Ví dụ : Khi chân ta dẫm phải hòn than, chân vội nhấc lên là một phản xạ. Con chó thấy chủ, mừng vẫy đuôi là một phản xạ,...
Thế não là cung phản xạ một cung phản xạ gồm những yếu tố não?
Cung phản xạ là cơ sở của các phản xạ, là phản ứng của cơ thể để trả lời các tác động từ môi trường dưới sự điều khiển của hệ thần kinh. Một cung phản xạ gồm 5 yếu tố là: Cơ quan thụ cảm, nơron hướng tâm, nơron trung gian, nơron li tâm và cơ quan phản ứng.
Cho biết cũng phản xạ trên gồm những bộ phận não giải thích tại sao khi bị kim nhọn đâm vào ngón tay thì ngón tay cơ lại?
+ Bộ phận phân tích và tổng hợp thông tin: tủy sống. + Đường dẫn truyền ra: sợi vận động của dây thần kinh tủy. + Bộ phận thực hiện phản ứng: Cơ ngón tay. - Khi bị kim nhọn đâm vào ngón tay thì ngón tay co lại vì đây là phản xạ tự vệ.
Thế não là phản xạ đơn giản?
Phản xạ không điều kiện, thực hiện trên cung phản xạ được tạo bởi một số ít tế bào thần kinh và thường do tuỷ sống điều khiển.