Tình trạng thừa cân béo phì đang ngày càng gia tăng ở Việt Nam và trên thế giới. Nếu không được kiểm soát tốt, nó có thể trở thành “đại dịch” gây ra những hậu quả nghiêm trọng về sức khỏe. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn tìm hiểu chi tiết hơn về bệnh béo phì và những nguyên nhân béo phì thường gặp nhất.
1. Béo phì là gì?
Tổ chức Y tế thế giới cho rằng, người trưởng thành, trừ những trường hợp có thai, nếu có chỉ số khối cơ thể BMI từ 25 đến 29,9 được cho là thừa cân. Nếu chỉ số BMI lớn hơn hoặc bằng 30 thì được gọi là béo phì.
Cách tính chỉ số khối cơ thể BMI như sau:
BMI = Cân nặng/ [(Chiều cao)2]
Trong đó, chiều cao tính bằng m và cân nặng tính bằng kg.
Dấu hiệu để nhận biết tình trạng thừa cân béo phì là sự gia tăng trọng lượng cơ thể. Đặc biệt, khối lượng mỡ tích tụ ở phần đùi, bụng, eo, ngực, bắp tay, bắp chân,… tăng lên một cách rõ ràng.
Tình trạng tích lũy mỡ quá nhiều sẽ gây nguy hại cho sức khỏe. Cũng giống như bệnh đái tháo đường tuýp II, nếu không được ngăn chặn, kiểm soát kịp thời, bệnh béo phì cũng sẽ trở thành “đại dịch” mới của thế giới.
Bệnh béo phì sẽ kéo theo nguy cơ mắc một số bệnh nguy hiểm khác như bệnh tim mạch, huyết áp, đái tháo đường, bệnh về tiêu hóa và cả một số loại ung thư. Những nghiên cứu gần nhất đã chỉ ra rằng, người bị bệnh béo phì sẽ bị giảm tuổi thọ và chất lượng sống một cách đáng kể.
2. Nguyên nhân gây béo phì
Dưới đây là những nguyên nhân béo phì phổ biến mà bạn cần biết để phòng ngừa nguy cơ béo phì, đảm bảo cho một cơ thể luôn khỏe đẹp:
2.1. Béo phì do ăn uống chưa đúng cách
Chế độ ăn uống chính là những yếu tố hàng đầu tác động đến trọng lượng và sức khỏe của chúng ta và đó cũng chính là lý do phổ biến nhất gây ra bệnh béo phì. Những người có chế độ ăn nhiều loại thực phẩm nhiều năng lượng, thực phẩm nhiều mỡ, nhiều đường hoặc muối, các loại thực phẩm chế biến sẵn, đồ ăn nhanh hoặc những loại đồ uống có gas,… sẽ dẫn tới thừa năng lượng và tích tụ, dần trở thành thừa cân, béo phì.
Lời khuyên dành cho bạn: Hãy áp dụng một chế độ ăn khoa học, hạn chế những loại thực phẩm giàu năng lượng, tốt nhất hãy ăn trái cây và rau quả. Tránh xa những loại bánh ngọt, đồ uống có ga và các loại thực phẩm chế biến sẵn. Nên vận động ít nhất 30 phút mỗi ngày.
2.2. Béo phì do thường xuyên căng thẳng
Có thể bạn chưa biết nhưng sự căng thẳng và lo âu cũng là một trong những “thủ phạm” gây ra tình trạng thừa cân, béo phì. Cụ thể, sự căng thẳng, lo lắng sẽ khiến cơ thể tạo ra peptit và chính hợp chất này sẽ thúc đẩy việc hình thành các khối mỡ, đặc biệt là những khối mỡ vùng bụng.
Nhiều nghiên cứu về sự liên quan giữa căng thẳng và béo phì đã cho thấy những kết quả khá rõ ràng. Cùng một chế độ ăn giàu năng lượng nhưng những người hay lo lắng, buồn phiền sẽ có nguy cơ bị béo phì cao gấp đôi những người vui vẻ, lạc quan.
Chuyên gia khuyên bạn: Không nên để sự căng thẳng kéo dài. Nếu stress cần nhanh chóng giải tỏa ngay và vui vẻ trở lại. Bên cạnh đó, bạn cũng cần phải kiểm soát chế độ ăn rất nghiêm ngặt, đặc biệt trong giai đoạn stress. Rất nhiều trường hợp stress đã tìm đến đồ ăn như một phương pháp giải tỏa và dẫn tới béo phì không kiểm soát.
2.3. Béo phì do ăn thực phẩm gluten
Gluten được cho là nguyên nhân béo phì và cũng chính là nguyên nhân gây ra rất nhiều vấn đề về sức khỏe. Những phụ nữ ở giai đoạn mãn kinh, khi nội tiết tố bị mất cân bằng, suy giảm nội tiết tố sẽ dễ gặp phải tình trạng béo phì do thực phẩm gluten.
Gluten là một loại carbonhydrate khiến cơ thể dễ bị tăng cân và gặp phải một số tình trạng như táo bón, ăn không tiêu, viêm ruột. Gluten là chất có nhiều trong bánh mì, các loại mỳ ống, pizza, hay các loại bánh ngọt,…
Chuyên gia khuyên bạn: Không nên tiêu thụ những thực phẩm chứa gluten. Đồng thời hãy tập thói quen thường xuyên vận động và hạn chế sử dụng rượu bia.
2.4. Béo phì do tình trạng rối loạn chuyển hóa
Những người có vấn đề về tâm lý hay mắc các bệnh về đường hô hấp dễ bị rối loạn chuyển hóa. Khi bị rối loạn chuyển hóa lipid (do hệ thần kinh và nội tiết tố điều khiển) sẽ khiến cơ thể có xu hướng tích tụ nhiều mỡ và gây ra tình trạng thừa cân, béo phì. Bên cạnh đó, những đối tượng bị suy giảm chức năng tuyến thượng thận, tuyến giáp, tuyến yên cũng dễ bị thừa cân, béo phì.
Chuyên gia khuyên bạn: Nên có một chế độ ăn khoa học, hãy ăn nhiều thực phẩm chứa nhiều vitamin, chất xơ, đồng thời giảm lượng tinh bột và hạn chế thức ăn có chứa nhiều dầu mỡ. Bên cạnh đó, hãy tăng cường vận động giúp cơ thể dẻo dai, săn chắc và khỏe mạnh.
2.5. Béo phì do gen di truyền
Gen FTO được cho là loại gen gây thèm ăn và tăng nguy cơ bị tiểu đường, béo phì. Nếu bố mẹ bị béo phì thì con cái cũng có nguy cơ béo phì cao hơn so với những trường hợp khác.
Chuyên gia khuyên bạn nên vận động mỗi ngày để hạn chế nguy cơ béo phì.
2.6. Béo phì do lười vận động
Cơ thể dung nạp thức ăn và tạo ra năng lượng trong quá trình trao đổi chất. Nếu những năng lượng này không được sử dụng hết nó sẽ hình thành mỡ thừa, tích tụ lại cơ thể và gây béo phì. Chính vì thế, những người lười vận động có nguy cơ rất cao đối với thừa cân, béo phì, đặc biệt ở vùng mông, đùi, bụng.
Chuyên gia khuyên bạn: Nên tăng cường vận động, tránh ăn khuya, nằm hoặc ngồi ngay sau khi ăn.
Nguyên nhân béo phì rất đa dạng, nhưng nếu duy trì một chế độ ăn khoa học và chăm chỉ vận động, tập luyện thì chắc chắn bạn sẽ có thể phòng tránh được nguy cơ bị thừa cân béo phì.
Bạn có thắc mắc về bệnh béo phì, về chế độ dinh dưỡng hay những vấn đề về sức khỏe, hãy liên hệ đến Bệnh viện Đa khoa MEDLATEC theo số 1900 56 56 56, chuyên gia của chúng tôi sẽ tư vấn chi tiết cho bạn.
Kết quả nghiên cứu mới nhất của các nhà khoa học thuộc Đại học Harvard (Mỹ) công bố trên tập san New England Journal of Medicine cho thấy, “mỡ trắng chiếm 93 - 97% lượng mỡ trong cơ thể”, sự gia tăng quá mức khối lượng mỡ trắng này là “thủ phạm” chính gây nên thừa cân, béo phì.
Tế bào mỡ trắng - những gã khổng lồ trong cơ thể
Các nghiên cứu khoa học về chuyển hóa phát hiện ra rằng tế bào mỡ trắng chứa một hạt mỡ bên trong với 90 - 99% là a xít béo và glycerol (triglyceride) đẩy nhân tế bào lệch sang một bên.
Kích thước của tế bào mỡ trắng rất lớn, dao động từ 25-200 micron. Tế bào này rất dễ tăng về kích thước và số lượng, chúng có thể tăng kích thước lên gấp 20 lần so với ban đầu.
Trong cơ thể người có tới 10-30 tỷ tế bào mỡ trắng, nếu không kiểm soát tốt, những tế bào mỡ trắng sẽ như những “quả bóng cao su” hấp thụ đầy mỡ bên trong và tiếp tục phình ra khiến cơ thể trở nên phì nhiêu. Chính sự tăng kích thước này lý giải tại sao một người có trọng lượng 50-70kg nhưng khi “phát phì” có thể lên tới hơn 100kg, thậm chí là 200-400kg.
Bởi vậy mỡ trắng chính là thủ phạm gây thừa cân, béo phì. Mỡ trắng cũng là thủ phạm chính gây ra rối loạn chuyển hóa glucid, protid, lipid, tình trạng đề kháng insuline, tình trạng viêm nội mạc... và hậu quả là tăng nguy cơ mắc các bệnh lý như: đái tháo đường, tăng huyết áp, tim mạch, gan nhiễm mỡ, ung thư...
Xem mỡ trắng tích tụ tại vùng bụng và nội tạng
Theo các nhà khoa học, chính những thói quen hàng ngày trong ăn uống như: lạm dụng thức ăn nhanh giàu năng lượng, ăn quá nhiều chất béo, ngọt... cùng với lối sống ít vận động khiến năng lượng đưa vào cơ thể cao hơn năng lượng tiêu hao. Nguồn năng lượng dư thừa này được tích tụ dưới dạng mỡ trắng, đặc biệt tại vùng eo, bụng, đùi và gây nên tình trạng thừa cân, béo phì cùng hàng loạt nguy cơ các bệnh lý nguy hiểm kèm theo.
“Nhân tố bí ẩn” được... giải mã
Việc áp dụng các tiến bộ về công nghệ sinh học phân tử trong nghiên cứu về tế bào mỡ trắng đã giúp các nhà khoa học đã phát hiện ra sự hiện diện của thụ thể PPARγ là yếu tố quan trọng trực tiếp tác động đến việc hình thành và tích tụ mỡ của tế bào mỡ trắng. Khi thụ thể PPARγ hoạt động càng mạnh, tế bào mỡ trắng tạo nên nhiều hơn, làm tăng sự tích tụ mỡ; ngược lại nếu không có PPARγ thì không tạo thành tế bào mỡ trắng mới. Đồng thời, các nhà khoa học cũng phát hiện ra một loại protein có trên bề mặt của các giọt mỡ là Perilipin chính là tác nhân chính ngăn cản sự ly giải mỡ của men lipase.
Các kết quả nghiên cứu này đã chỉ ra phương pháp mới trong phòng ngừa và kiểm soát tình trạng thừa cân, béo phì , đó chính là cách thức tác động vào quá trình sinh trưởng và phát triển của mỡ trắng hay là giảm sự tích tụ và tăng ly giải mỡ trắng.
Từ kết quả trên, Trung tâm nghiên cứu InterHealth Nutraceuticals (Mỹ) đã tìm thấy các hoạt chất thiên nhiên từ Belaunja và Mangastin có tác dụng giảm tích tụ và tăng ly giải mỡ trắng mà không gây ảnh hưởng đến sức khoẻ.
“Chặn đứng” mỡ trắng ở cấp độ tiền tế bào
Kết quả nghiên cứu lâm sàng về Belaunja và Mangastin mới đây đã được trường Đại học California - Davis Mỹ công bố cho thấy hiệu quả rõ rệt trong việc giảm cân nặng, giảm số đo vòng eo, vòng hông và chỉ số BMI sau từ 2 tuần đến 8 tuần sử dụng và không gây ra các tác dụng phụ như: rối loạn tiêu hóa, mệt mỏi, mất nước, chán ăn hay ức chế thần kinh...
| |
| Hoạt chất thiên nhiên từ Belaunja và Mangastin có trong LIC làm giảm tích tụ và tăng ly giải mỡ trắng. |
Nghiên cứu đã chỉ ra rằng chính hai hoạt chất sinh học 7-Hydroxy-Frullanolide trong Belaunja và Alpha-Mangostin trong Mangastin sẽ tác động cùng lúc, gây ức chế và làm giảm hoạt động của thụ thể PPARγ ngay trong quá trình biệt hóa nguyên bào sợi đầu dòng để ngăn không cho tế bào mỡ mới hình thành đồng thời ngăn cản sự tích tụ mỡ trắng.
Song song đó, 7-Hydroxy-Frullanolide và Alpha-Mangostin còn tác động giúp hạn chế biểu hiện của loại protein bảo vệ giọt mỡ là Perilipin, nhờ đó men lipase mới có thể tiếp cận giọt mỡ và “rút” mỡ ra khỏi tế bào. Đây là quá trình ly giải mỡ trắng và làm giảm kích thước tế bào mỡ trắng. Qua đó giúp giảm kích thước mô mỡ, đặc biệt ở các vùng tích tụ nhiều mỡ như eo, bụng, đùi...
Ngoài việc sử dụng hoạt chất Belaunja và Mangastin, người thừa cân, béo phì cần phải xây dựng chế độ dinh dưỡng hợp lý và tập luyện thể dục đều đặn. Đây chính là “3 nguyên tắc vàng” giúp giảm cân và kiểm soát cân nặng đạt hiệu quả cao nhất.
Bác sĩ CKII Đỗ Thị Ngọc Diệp
Giám đốc Trung tâm Dinh dưỡng TP HCM